Οφείλω να ομολογήσω ότι αυτή μου η κόντρα με την Αντιγόνη είναι από τις πιο δύσκολες, καθώς αγαπώ και τα βιβλία, αλλά και την έβδομη τέχνη. Τι γίνεται, όμως, όταν το βιβλίο μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη; Οι γνώμες πολλές, οι κριτικές ακόμα περισσότερες. Οι μυθιστοριογράφοι «συγκρούονται» με τους σεναριογράφους και το αποτέλεσμα διχάζει. Η ίδια ιστορία σε μερικές σελίδες ή σε μερικές εικόνες; Αυτή τη φορά θα πάρω το μέρος της live action αφήγησης. Οι λόγοι πολλοί. Οι λάτρεις των βιβλίων ίσως με μισήσουν –όχι δεν μισώ τον εαυτό μου -, αλλά η φράση «μία εικόνα ίσον χίλιες λέξεις» νομίζω πως ταιριάζει απόλυτα στο κείμενο που θα ακολουθήσει. Όμως μην βιαζόμαστε, διότι πρώτη η Αντιγόνη θα υποστηρίξει την άποψη της γι’ αυτό το θέμα. Για πες, κυρία μου, πόσες σελίδες την ημέρα τρως; :P
«Μία εικόνα = χίλιες λέξεις». Μα μαθηματικά ισχύει κι ανάποδα! (Από την Αντιγόνη Αδαμοπούλου)
Κατ’ αρχήν, μισό λεπτό να τσεκάρω κάτι, βρε παιδιά, γιατί θα τρελαθώ… Στο bio μου για το The K-Magazine δε γράφω καθαρά και ξάστερα «Βιβλιοφάγος»; Α, γράφω, ΟΚ, γιατί ανησύχησα μήπως αυξήθηκε η μυωπία μου!
Ναι, είμαι βιβλιοφάγος. Χωρίς εισαγωγικά. Όταν μου δίνεται η ευκαιρία και φυσικά όταν το βιβλίο με συγκινεί και μ’ εξιτάρει, είμαι ικανή να το καταβροχθίσω και σε μία μέρα. Είναι το ταξίδι μου, η διαφυγή μου. Αυτό για το «πόσες σελίδες την ημέρα τρως;», Μαριώ μου!
Πάμε τώρα στο θέμα μας.
Εδώ και πολλά χρόνια η έβδομη τέχνη – την οποία επίσης αγαπώ – εμπνέεται από τα βιβλία. Είτε από έργα της κλασσικής λογοτεχνίας – να σας θυμίσω πόσες φορές είδαμε τους «Άθλιους» του Ουγκώ να παίρνουν σάρκα κι οστά; – είτε από πιο σύγχρονα βιβλία, όπως το «Υ.Γ.: Σ’ αγαπώ» της Cecelia Ahern. Κι έχω πει στο παρελθόν πως πολλές φορές, εκείνο το «based on…» στους τίτλους μίας ταινίας είναι εκείνο που μας ωθεί να αναζητήσουμε την αρχική πηγή έμπνευσης κι αναπόφευκτα να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα.
Θα αφήσω απ’ έξω το ενδεχόμενο η μεταφορά του εκάστοτε βιβλίου να είναι μέτρια έως κακή – απτό παράδειγμα η πρώτη ταινία «Hunger Games» για να αναφέρω ένα light παράδειγμα: η νύχτα με τη μέρα! Ενώ μπορεί να απολαύσω μία καλή κινηματογραφική μεταφορά, πρέπει να πω πως, ειδικά όταν έχω διαβάσει πρώτα το βιβλίο, νιώθω πως στο σινεμά, ο σκηνοθέτης που ανέλαβε το εκάστοτε project μου σερβίρει «μασημένη τροφή». Τι θέλω να πω; Ο συγγραφέας, όχι μόνο μέσα από την ιστορία του, αλλά από τη γραφή του, τις εκφράσεις που χρησιμοποιεί προσπαθεί να σου προκαλέσει ερεθίσματα κι εν συνεχεία συναισθήματα. Κι αυτή είναι η μαγεία του βιβλίου. Στον καθένα, ο συγγραφέας μέσα από όλη αυτή τη δουλειά θα «μιλήσει» διαφορετικά. Ενώ στον κινηματογράφο, οι ηθοποιοί στην προσπάθειά τους να «πιάσουν» το χαρακτήρα που υποδύονται, προσφέρουν fixed συναισθήματα, fixed αντιδράσεις… όλα fixed.
Για να σας δώσω να καταλάβετε, μου θυμίζει την ώρα του μαθήματος Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο σχολείο. Σου έκανε ανάλυση ο καθηγητής για το «τι θέλει να πει ο ποιητής» κι ήταν μία κι αυτή η εκδοχή – κι αν σου άρεσε, σα να λέμε. Αν τολμούσες, ας προσπαθούσες εσύ να δώσεις μία άλλη προσέγγιση για το τι σου είπε εσένα το απόσπασμα του μαθήματος και θα σού ‘λεγα αν θα έπαιρνες έστω 15 στο τεστ για τη τιμή των όπλων! Ε, όχι! Το αρνούμαι αυτό! Αφήστε με, κύριοι Scorsese, Wright κλπ, να βιώσω εγώ όπως θέλω την ιστορία! Όσο κι αν αγαπώ τις δουλειές σας, αυτό ενίοτε μου το στερείτε!
Λέει η Μαρία μας «μία εικόνα ίσον χίλιες λέξεις». Όπως είπα και στον τίτλο μου, ισχύει κι ανάποδα. Είναι απλά μαθηματικά. Όποιο βιβλίο και να διαβάσεις, είτε αυτή είναι η «Μικρή Γοργόνα» – σημείωση: χωρίς εικόνες – είτε το «Ποτέ χωρίς την κόρη μου», αυτόματα, όσο προχωράς με την ανάγνωση, το μυαλό σου δουλεύει με τουρμπίνες χτίζοντας έναν ξεχωριστό κόσμο. Μέσα από τις περιγραφές του συγγραφέα, ξεκινάς να δημιουργείς μόνος σου το σπίτι των Bennet στο «Περηφάνεια και Προκατάληψη», δίνεις εσύ τη μορφή στη Συγγραφέα του «Σαν Παραμύθι», φέρνεις μόνος σου στο μυαλό σου τη σκηνή του εγκλήματος στην ιστορία του Σέρλοκ Χολμς… Γενικότερα… ΔΟΥΛΕΥΕΙ το μυαλό! Ναι, συμφωνώ πως ο εκάστοτε σκηνοθέτης που αναλαμβάνει το χ.ψ βιβλίο θα σου μεταφέρει τη δική του σκοπιά. Αλλά είναι αυτή: δική του. ¨όχι δική σου.
Εν ολίγοις… όσο και να απολαμβάνω μία καλή κινηματογραφική, δουλειά, άσε με, Μαρία μου, να χάνομαι στις σελίδες… Άσε μου το δικαίωμα να χτίσω το περιβάλλον της ιστορίας με τα δικά μου μάτια κι όχι με του Danny Boyle!
«Μία εικόνα = χίλιες λέξεις», με όλο το νόημα της φράσης. (από την Μαρία Παπουτσάκη)
Λοιπόν θα μπω κατευθείαν στο θέμα, γιατί πολύ το γουστάρω και μ’ αρέσει.
Ναι, δεν αντιλέγω ότι πολλές φορές οι μεταφορές των βιβλίων στην μεγάλη οθόνη, ίσως να είναι μέτριες. Όμως, ποιός μπορεί να αμφισβητήσει ότι το soundtrack του «requiem for a dream» δεν μπορεί να σε κάνει να ανατριχιάσεις ολόκληρος; Προφανώς κανένας συγγραφέας δεν μπορεί να σου μεταφέρει τον ήχο. Ακόμη και αν ο Χιούμπερτ Σέλμπι, την ώρα που έγραφε την ομώνυμη νουβέλα το 1978 άκουγε κάποιο τραγούδι, σίγουρα δεν θα ήταν τόσο ανατριχιαστικά υπέροχο, όσο η μουσική σύνθεση του Κλιντ Μάνσελ.
Αυτό θεωρώ πως είναι το τεράστιο ατού του κινηματογράφου. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η εικόνα είναι εξίσου ισχυρή. Εγώ προσωπικά, αλλά πιστεύω και όποιος έχει δει την ταινία «The shining» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, δεν μπορεί να ξεχάσει τη φρικιαστική μορφή που έπαιρνε το πρόσωπο του Τζακ Νίκολσον, όταν τον «έπιανε» η παράνοια του. Όσο μεγάλος και αν είναι στο είδος του ο Στίβεν Κινγκ είναι αναπόφευκτο. Αυτό συμβαίνει, διότι η εικόνα σε καθηλώνει. Διαφωνώ σε αυτό που λέει η Αντιγόνη, ότι οι σκηνοθέτες σου δίνουν «μασημένη τροφή». Φυσικά και μπορείς να φανταστείς τον πρωταγωνιστή της ταινίας «Υ.Γ. Σ’ αγαπώ», με άλλο πρόσωπο, με άλλα χαρακτηριστικά και γιατί όχι στην θέση της Χίλαρι Σουάνκ να βάλεις τον εαυτό σου. Άλλωστε, αυτό γίνεται συχνά στις αισθηματικές ταινίες. Δεν κλαίς μόνο για το δράμα που ζει η κοπέλα, αλλά και για τα δικά σου αντίστοιχα βιώματα. Άρα στην περίπτωση αυτή ταινία και βιβλίο είναι ισοπαλία.
Ένα ακόμη συν του κινηματογράφου είναι η κίνηση, η γλώσσα του σώματος, κάτι που πολύ δύσκολα θα σου προσφέρει το βιβλίο. Ένα ζευγάρι που χορεύει δύσκολα θα το περιγράψεις, αν δεν έχεις και την μουσική που έλεγα πριν ακόμα χειρότερα. Το μίσος που θα δεις μέσα από τα μάτια ενός ανθρώπου, δεν μπορείς να το δεις μέσα από τις λέξεις. Και φυσικά όσες σελίδες και αν ποτέ διάβαζα, δεν θα μπορούσα να φανταστώ το αισθησιακό στριπτίζ που έκανε η Κιμ Μπάσιντζερ, στην ταινία «9 ½ βδομάδες», η οποία είναι βασισμένη στην νουβέλα της Ελίζαμπεθ ΜακΝέιλ.
https://www.youtube.com/watch?v=gckGGKdN3Fo
Όλα αυτά, συνεπώς, δύσκολα έως ακατόρθωτα για ένα βιβλίο. Ναι μεν σου εξάπτει την φαντασία, όμως κανείς δεν σε δεσμεύει για το πώς θα έχεις στο μυαλό σου μία ταινία, τους πρωταγωνιστές, τις καταστάσεις, τα σκηνικά, τα κοστούμια, τις εκφράσεις, τον ήχο της φωνής. Φυσικά μπορείς να δώσεις την δική σου εκδοχή και πολύ συχνά το κάνουμε ασυναίσθητα.
Η Αντιγόνη βασίζει την άποψή της στη μαθηματική φύση του «Μία εικόνα ίσον χίλιες λέξεις». Εγώ μόλις σας είπα πώς το βλέπω. Εσείς τι… ψηφίζετε;
