Το μυστικό της “Κραυγής”

Ενας αχυρώνας, δύο αδέλφια που δεν ανταλλάσσουν ούτε μία λέξη και ένας πίνακας που συναγωνίζεται σε ερμηνείες την «αντίπαλό» του, τη «Μόνα Λίζα», συνθέτουν το μυστήριο του ακριβότερου πλέον έργου τέχνης που έχει πωληθεί σε δημοπρασία, της «Κραυγής» του νορβηγού πρόδρομου του εξπρεσιονισμού Εντβαρντ Μουνκ.
Τέταρτη και τελευταία εκδοχή της «Κραυγής» το έργο του 1895 – πολλοί λένε ότι ο καλλιτέχνης αντιλήφθηκε νωρίς τις εμπορικές δυνατότητες του συγκεκριμένου έργου, γι’ αυτό και έφτιαξε τέσσερις εκδοχές του – είναι μοναδική για δύο λόγους. Πρώτον επειδή ήταν έως τη στιγμή της δημοπρασίας ο μοναδικός που βρισκόταν σε ιδιωτικά χέρια. Τα άλλα τρία ανήκουν σε μουσεία της Νορβηγίας, δύο εκ των οποίων έχουν πέσει θύματα ληστείας, αλλά έχουν εντοπιστεί και επιστραφεί στη βάση τους.
Δεύτερον, διότι είναι το μοναδικό έργο που φέρει χειρόγραφο ποίημα του ίδιου του καλλιτέχνη όπου ανάμεσα σε άλλα αναφέρει: «περπατούσα στον δρόμο με δυο φίλους / ο ήλιος έδυε – ο ήλιος μάτωσε / ένιωσα μια μυρωδιά μελαγχολίας»· και καταλήγει: «αισθάνθηκα τη μεγάλη Κραυγή της Φύσης».
Ο πίνακας ανήκε στον Πέτερ Ολσεν, επιχειρηματία του οποίου ο πατέρας ήταν φίλος και υποστηρικτής του καλλιτέχνη. Το είχε αγοράσει το 1937 από έναν έμπορο τέχνης. «Θυμάμαι ότι κρεμόταν στον τοίχο σε μια γωνιά. Οι γονείς μου προσπαθούσαν να μου εξηγήσουν ότι είναι πολύ σημαντικό έργο, αλλά εγώ έβλεπα μια γυναίκα με ξανθά μακριά μαλλιά με ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα πίσω της. Γύρω στα 20 ανακάλυψα το μήνυμά του», εξηγεί ο επιχειρηματίας που αποφάσισε να αποχωριστεί τον διάσημο πίνακα για να μπορέσει με τα χρήματα που θα εισπράξει να φτιάξει μουσείο και ξενοδοχείο στο Χβίτστεν της Νορβηγίας, όπου ο πατέρας του Πέτερ Ολσεν και ο Εντβαρντ Μουνκ έκαναν παρέα.
Δεν ήταν και λίγες οι περιπέτειες που πέρασε η «Κραυγή» ώσπου να φτάσει στη δημοπρασία. Ηταν ένα από τα 35 έργα της προσωπικής συλλογής του πατέρα του Πέτερ Ολσεν, Τόμας, τα οποία το 1937 αποφάσισε να κρύψει σε αχυρώνα στην Κεντρική Νορβηγία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και έμεινε εκεί έως το 1945.
Και αν για χρόνια κοσμούσε μια γωνιά στην πατρική οικία Ολσεν, η «Κραυγή» μετά τον θάνατο της μητέρας έγινε αιτία για δικαστική διαμάχη ανάμεσα στον Πέτερ και τον αδελφό του Φρεντ. Το 2001 το δικαστήριο δικαίωσε τον Πέτερ. Ο Φρεντ πήρε άλλα έργα του Μουνκ και τα πούλησε σε δημοπρασία αντί 17 εκατ. στερλινών. Τα αδέλφια δεν αντάλλαξαν έκτοτε κουβέντα.
Ισως και με το δίκιο του ο Φρεντ να είναι χολωμένος, καθώς όσα έργα και αν πήρε, δεν ήταν η «Κραυγή» – ένα από τα έργα που έχουν επηρεάσει πολλούς καλλιτέχνες, έχουν γίνει αντικείμενο παρωδίας όσο λίγα, ενώ πολλές είναι και οι θεωρίες για το τι κρύβεται πίσω του.
– Ορισμένοι θέλουν την «Κραυγή» αποτέλεσμα της διπολικής διαταραχής (μανιοκατάθλιψη) του καλλιτέχνη.
– Δεύτερη θεωρία υποστηρίζει ότι ο Μουνκ είδε τον ήλιο να κοκκινίζει επειδή έπεφτε κόκκινη στάχτη από την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα.
– Μια τρίτη θέλει τον καλλιτέχνη να έχει εμπνευστεί από μια περουβιανή μούμια που είχε εκτεθεί στο Παρίσι το 1889.