*από τη Φανή Βαγγελάτου-Λογοθεραπεύτρια
Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί κατακτά τη γλώσσα είναι μοναδικός και εντυπωσιακός. Η διαδικασία αυτή έγινε αντικείμενο έρευνας και φυσικά δίχασε τους επιστήμονες όπως συμβαίνει συχνά σε μεγάλα ζητήματα της ανθρώπινης φύσης.
Πρώτος ο Skinner διατύπωσε πως τα παιδιά κατακτούν τη γλώσσα μέσω της διαδικασίας της μίμησης. Σα τους παπαγάλους, δέχονται τα ερεθίσματα από τους μεγαλύτερους και μιμούνται. Ενισχύονται ιδιαίτερα για τις προσπάθειές τους αυτές κι έτσι ενισχύεται με τη σειρά της και η διαδικασία της μίμησης η οποία επαναλαμβάνεται και τελικά οδηγεί στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου και τη κατάλληλη χρήση της γλώσσας.
Σύμφωνα με τον Chomsky, ο μηχανισμός γλωσσικής ανάπτυξης είναι εγγενής και καμία γνωστή διαδικασία μάθησης δε μπορεί να θεωρηθεί υπαίτια για την ικανότητα αυτή. Δηλαδή, όπως υποστήριξε, ο άνθρωπος γεννιέται με τη προδιάθεση να μάθει τους κανόνες της μητρικής του γλώσσας από τη στιγμή που θα αρχίσει να εκτίθεται σε αυτή. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται αυτόματα και η μίμηση ή άλλου τύπου διδασκαλία δεν εμπλέκεται με τη τελική γλωσσική εξέλιξη του ατόμου.
Σήμερα, ενισχύονται και οι δύο παραπάνω απόψεις.
Παιδιά των οποίων οι γονείς ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τη γλωσσική ανάπτυξή τους χρησιμοποιώντας τεχνικές μάθησης, πλουσιότερο λεξιλόγιο και κίνητρα, ήταν περισσότερο ανεπτυγμένα γλωσσικά από εκείνα των οποίων οι γονείς δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στη γλωσσική τους εκπαίδευση και ανάπτυξη. [quote_right] Σύγχρονες έρευνες, απέδειξαν πως το γλωσσικό επίπεδο παιδιών στη ίδια ηλικία, διέφερε σημαντικά ανάλογα με τη διδασκαλία και τα ερεθίσματα τα οποία τα ίδια είχαν λάβει από το κοντινό τους περιβάλλον (οικογένεια).[/quote_right] Αντίστοιχα, παιδιά τα οποία δεν εκτέθηκαν σε γλωσσικά ερεθίσματα λόγω οικογενειακών και κοινωνικών προβλημάτων, παρουσίασαν πολύ χαμηλότερες γλωσσικές επιδόσεις από αυτές του μέσου όρου των παιδιών της ηλικίας τους. Από την άλλη πλευρά έχουμε αναγνωρισμένες επιστημονικά εγγενείς διαταραχές της γλώσσας (ειδική γλωσσική διαταραχή SLI) οι οποίες ορίζονται ακριβώς ως βλάβη στη λειτουργία του μηχανισμού εκμάθησης της γλώσσας. Το παιδί με ειδική γλωσσική διαταραχή παρουσιάζει την εικόνα ενός παιδιού το οποίο μεταφέρθηκε ξαφνικά σε μια καινούργια χώρα και δυσκολεύεται να κατανοήσει και να παράγει λόγο επειδή δε γνωρίζει τη γλώσσα. Μοιάζει αποπροσανατολισμένο και συχνά άλλοι άνθρωποι νομίζουν πως πρόκειται για άτομο με περιορισμένο νοητικό δυναμικό, όμως το ίδιο το παιδί αναπτύσσεται σωστά γνωστικά και νοητικά, όμως όχι γλωσσικά.
Η γλωσσική ανάπτυξη στο σύνολό της αφορά στην άρθρωση -που είναι ένα από τα πιο γνωστά αντικείμενα της επιστήμης της λογοθεραπείας- αλλά και στην ανάπτυξη λεξιλογίου και σωστών γραμματικών και συντακτικών δομών.
Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια ορόσημα της γλωσσικής ανάπτυξης από τη στιγμή της γέννησης μέχρι την παιδική ηλικία:
• 1ος-6ος μήνας Κραυγές, γουργουρητό και κλάμα για να εκφράσει δυσφορία ή ευχαρίστηση, πείνα και πόνο. Ηχολαλεί και αρχίζει να συνδυάζει σύμφωνα με φωνήεντα επαναληπτικά (μπα-μπα, ντα-ντα). Χαμογελάει και αντιδράει στους ήχους αναζητώντας τη πηγή τους. Αναγνωρίζει οικείες φωνές και αντιδρά διαφορετικά στον καθένα.
• 7ος-11ος Αναγνωρίζει οικεία πρόσωπα και αντιδρά με διαφορετικέ φωνές στο καθένα. Αρχίζει να δείχνει και κατανοεί συγκεκριμένες φράσεις (δώσε φιλάκι). Μιμείται χειρονομίες και εμπλουτίζει τους ήχους (σύμφωνο-φωνήεν)
• 12ος-18ος Κατανοεί περισσότερες φράσεις και εντολές και τις εκτελεί (δώσε μου, πάρε κλπ). Δείχνει μέρη του σώματός του και αρχίζει να παράγει γνώριμες λέξεις. Ηχολαλεί όλο και περισσότερο και μιμείται πιο πολύ. Ονομάζει αυθόρμητα αντικείμενα και μπορεί να ρωτήσει «τι είναι αυτό;»
• 19ος-25ος Κάνει προτάσεις δύο λέξεων και αρχίζει να χρησιμοποιεί και άλλες λέξεις εκτός από ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα. Λέει τις πρώτες του αντωνυμίες και αρχίζει να εκτελεί διπλές εντολές. Εκφράζεται με απλές φράσεις και προτάσεις τις οποίες συνεχώς ενισχύει με περισσότερες λέξεις. Χρησιμοποιεί πληθυντικό και αρχίζει να κλίνει τα λεγόμενά του.
Φυσικά και δε πρέπει να ξεχνάμε πως κάθε παιδί είναι διαφορετικό επομένως και ο ρυθμός ανάπτυξής του μπορεί να διαφέρει από άλλα παιδάκια της ηλικίας του. Αυτή η διαφορετικότητα όμως δε θα πρέπει να αποτελέσει αιτία δυσκολίας ενός παιδιού να επικοινωνήσει. Με τον λόγο, επικοινωνούμε αρχικά τις ανάγκες μας, τα συναισθήματά μας και τα θέλω μας. Έπειτα τον χρησιμοποιούμε ως εργαλείο κοινωνικής εμπλοκής και ένταξης. Όταν το παιδί για κάποιο λόγο καθυστερεί να κατακτήσει τη γλωσσική ικανότητα μπορεί να αισθανθεί δυσφορία μη μπορώντας να επικοινωνήσει αυτό που θέλει ή αισθάνεται και να έχει ξεσπάσματα θυμού ή εσωστρέφεια. Η λογοθεραπεία βοηθά σημαντικά τα παιδιά να αναπτύξουν τις απαραίτητες γλωσσικές δεξιότητες, να γίνει ο λόγος τους καταληπτός από τους άλλους και να μπορούν να επικοινωνήσουν και να εμπλακούν στην οικογένεια και στο ευρύτερο σχολικό και κοινωνικό σύνολο.
Λογοθεραπευτές με αναγνωρισμένα πτυχία είναι συμβεβλημένοι με τον ΕΟΠΥΥ και με όλα τα ταμεία. Οι συνεδρίες λογοθεραπείας μπορούν να κριθούν απαραίτητες και να εγκριθούν έπειτα από αξιολόγηση από δημόσιους φορείς (νοσοκομεία παίδων, ιατροπαιδαγωγικά κέντρα και ΚΕΔΔΥ). Με την έγκριση των λογοθεραπειών, τα έξοδα καλύπτονται από τα ταμεία για το χρονικό διάστημα που ο δημόσιος φορέας έχει ορίσει και το παιδί επαναξιολογείται όταν το διάστημα αυτό παρέλθει.
*Η Φανή Βαγγελάτου είναι Λογοθεραπεύτρια-Ειδ. Παιδαγωγός M.A. Περισσότερες πληροφορίες στο:
www.planitis.eu
