από την Δήμητρα Βαΐτσου, Ψυχολόγο, Bsc – Οικογενειακή Συστημική Ψυχοθεραπεία
Η αλήθεια είναι ότι την αξία που δίνουμε στον εαυτό μας, σε τι θέση «μας» τοποθετούμε και πόσο σεβόμαστε τις ανάγκες της υγείας μας, του σώματος μας, φαίνεται από πολλά πράγματα μέσα στην καθημερινότητα. Από την ενδυμασία μας, τον τρόπο που στεκόμαστε κάπου, τον τρόπο ομιλίας μας και κυρίως από τον τρόπο που τρεφόμαστε και τι επιτρέπουμε ή όχι να αφομοιωθεί μέσα μας κατά την κατάποση.
Σ΄αυτό το κείμενο υπήρξε η σκέψη να μιλήσουμε για το πολυφορεμένο και πολυσυζητημένο ρητό-φράση «Είμαστε ότι τρώμε»… Μπορεί για πολλούς να ακούγεται ή να διαβάζεται κλισέ πρόταση αλλά στην πραγματική της διάσταση δεν είναι καθόλου έτσι, είναι μία αλήθεια, μία πραγματική διάσταση που λίγο ή πολύ σχεδόν όλους σε κάποια φάση της ζωής μας μικρή ή μεγάλη μας έχει αγγίξει και μπορεί να συνεχίζει να μας «αγγίζει» και μάλιστα έντονα.
Ο καθένας μας ερμηνεύει διαφορετικά την έννοια απόλαυση στην ζωή του. Για κάποιον απόλαυση μπορεί να είναι μία όμορφη και ανάλαφρη βόλτα, για άλλον να διαβάσει ένα ωραίο βιβλίο. Για κάποιον άλλον να απολαύσει μία όμορφη και λαχταριστή γεύση… και πολλά-πολλά άλλα… που ο καθείς μπορεί να προσθέσει στο τι είναι για εκείνον η απόλαυση. Πολλά-πολλά χρόνια σε περιόδους πολέμου η τροφή ήταν για την περισσότερη μάζα προϊόν πολυτέλειας, ανάγκης αλλά εξαφανισμένης από την καθημερινότητα τους. Μάθανε να ζούνε μ’ αυτό για πολλές δεκαετίες…
Σήμερα όμως η τροφή έχει από πολλές απόψεις, ηθικές, κοινωνικοπολιτισμικές ακόμα και οικονομικές μία διαφορετική διάσταση στην καθημερινότητα μας. Μπορεί η τροφή να αποτελεί κομμάτι ιεροτελεστίας, απόλαυσης, ακόμα και κατά την διάρκεια της παρασκευής της. Μπορεί για ορισμένους να είναι μία καταναγκαστική διαδικασία, επίσης για κάποιους να αποτελέσει την πλάνη «τρέφομαι, άρα ζω καλά!!!».
Με την τελευταία άποψη υπάρχει έντονα ο κίνδυνος κάποιος να επέλθει σε ασιτία. Ενδόμυχα αυτοτιμωρείται που ευχαριστιέται κάτι εύγευστο ή όμορφο γ’ αυτό και πολλές φορές ορισμένοι συνδυάζουν την απόλαυση ενός ωραίου φαγητού με περιορισμό και καταλήγουν να τρώνε «φθηνά» να μην ξέρουν τι τρώνε και η κατάποση να γίνεται με βίαιο, απότομο και λαίμαργο τρόπο.
Ψυχολογική Θέση
Το φαγητό είναι κατά κύρια βάση ένα βασικό ένστικτο, έχει ειπωθεί ότι οι άνθρωποι με κάποια μορφή διαταραχής στην διατροφή τους έχουν μία αναγνωρίσιμη προσωπικότητα, έχουν περισσότερα στοιχεία ιδεοληψίας ή νευρωτισμού. Μελέτες έχουν δείξει ότι κυρίως γυναίκες που έχουν χάσει βάρος με κάποια εξαντλητική δίαιτα η υπερβολική γυμναστική είναι περισσότερο εσωστρεφείς, αγχώδεις και έχουν περισσότερο εξαρτητικές σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω τους απ’ ότι γυναίκες που κυμαίνονται σε «φυσιολογικά» όρια.
Η άποψη ότι παχύσαρκες γυναίκες χρησιμοποιούν την τροφή ως υποκατάστατο της αποδοχής και της αγάπης των άλλων είναι μία θεώρηση που επαληθεύεται ανάλογα με την προσωπικότητα της κάθε γυναίκας. Άλλες φορές, ο θυμός που μπορεί να νοιώσει κάποιος όταν νιώθει ότι δεν είναι αποδεκτός ή όταν οι προσδοκίες του κρύβουν κομμάτια ενοχής τότε είναι πολύ πιθανό η ψυχολογία να επηρεάζεται αρνητικά και το ξέσπασμα να γίνεται ενάντια στον εαυτό μέσα από την ακατάπαυστη κατανάλωση τροφής.
Ένας άνθρωπος ο οποίος νιώθει μόνος, κενός, χωρίς συντροφιά, απομονωμένος και αυτό μπορεί να έχει μεγάλη διάρκεια στη ζωή του, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να τρώει ώστε να ξεπεράσει αυτή την απώλεια και αυτή την «άδεια θέση». Να γεμίσει δηλαδή με τροφή το έντονο συναισθηματικό κενό. Όσο περισσότερο καταναλώνει τροφή τόσο πιο πλήρης και γεμάτος αισθάνεται (αυτό πιστεύει το ίδιο το άτομο).
Το φαγητό για τους ανθρώπους με έντονα επιπλέον κιλά σιγά-σιγά και με τον καιρό αρχίζουν και γίνονται τα στηρίγματα της ζωής τους, καταστέλλουν την έλλειψη αυτοεκτίμησης και αρχίζουν να τους δίνουν ικανοποίηση. Όταν τα κιλά ολοένα και προστίθενται νιώθουν την ανάγκη να μείνουν ως έχει και να αποφύγουν την επανεμφάνιση τους ακόμα και την προσπάθεια να μεταβληθεί το συναίσθημα τους.
Γυναίκες με θέματα διατροφής και κυρίως ψυχογενής ανορεξίας φοβούνται να «μεγαλώσουν» και να ωριμάσουν σεξουαλικά και σωματικά. Αποφεύγοντας την λήψη τροφής το περίγραμμα του σώματος τους αρχίζει να μοιάζει με εκείνο ενός παιδιού προεφηβικής ή και εφηβικής ηλικίας, η περίοδος μπορεί και να σταματήσει, αποφεύγονται οι κοινωνικές εκδηλώσεις που προκαλούν συνήθως αμηχανία και άγχος και στην συνέχεια υπάρχει άρνηση της σεξουαλικότητας. Ένα ενήλικο σώμα με συναίσθημα ανήμπορου παιδιού.
Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι προσπάθειες για χάσιμο των περιττών κιλών έχουν καλύτερο και κυρίως πιο μόνιμο αποτέλεσμα όταν συνδυάζονται με ψυχολογική παρέμβαση.
«Η ψυχολογική υποστήριξη αποτελεί τον δυσκολότερο τομέα στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας», επισημαίνει ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Αντώνης Καφάτος. «Η συνεργασία του διαιτολόγου με τον ψυχολόγο είναι απαραίτητη».
Για να ενεργοποιηθεί ένα άτομο με αρκετά κιλά και να παρέχει βοήθεια στον εαυτό του χρειάζεται να τροφοδοτηθεί σωστά το συναίσθημα του και η θετική του ψυχολογία. Τα άτομα αυτά επιζητούν αποδοχή και συντροφικότητα.
Χάνοντας βάρος σημαίνει δυσκολία από μεριάς του ατόμου να αλλάξει όλη την πεποίθηση που έχει μέχρι στιγμής για τον ίδιο. Τις προτεραιότητες του, τα ενοχικά και αυτοκαστροφικά συναισθήματα του. Αρχικά υπάρχουν τρόποι, τεχνικές και ασκήσεις που κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει με ευλαβικό τρόπο, έτσι ώστε σιγά-σιγά και με γνώμονα την συνειδητοποίηση να αλλάζει ο πρωταρχικός τρόπος σκέψης που μέχρι εκείνη την στιγμή δεν είχε και τα καλύτερα αποτελέσματα στον εαυτό του. Βασικό μέλημα μίας θεραπευτικής διαδικασίας είναι το άτομο να προσπαθήσει να αναδιοργανώσει την σκέψη του. Μαθαίνει σιγά-σιγά να αντικρούει τις αρνητικές και απαισιόδοξες σκέψεις του, ή τις παρεμβατικές σκέψεις ότι δεν θα τα καταφέρει. Οι άνθρωποι αρχικά είναι επιρρεπείς στο σκληροτράχηλο «δεν» και δύσκολα ξεμαθαίνουν από αυτό. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο, είναι δυνατό να επιτευχθούν πολλά και αυτό γίνεται όταν φεύγει η «κληρονομική τάση» (για ορισμένους) «ε, αφού ήταν οι γονείς μου παχύσαρκοι, έτσι θα είμαι και εγώ».
Μπορεί να μας παχύνει η αρνητική εικόνα που έχουμε προς τον εαυτό μας;
Το πως βλέπουμε και αφουγκραζόμαστε τον εαυτό μας είναι οι κυριότεροι λόγοι για το τι εικόνα παρουσιάζουμε. Εκείνοι που αγαπούν τον εαυτό τους και τον φροντίζουν, δείχνουν να τον νοιάζονται με πολλές μορφές. Οι πράξεις και οι κινήσεις τους είναι τέτοιες που αποδεικνύουν την αποδοχή του εαυτού. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι ακόμα και ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα νιώθει ότι κάποιες στιγμές χάνει τον έλεγχο του εαυτού του ή ότι ξεφεύγει από τα όρια που έχει θέσει. Είτε αυτό γίνεται μέσω της τροφής, του ποτού, ή κάποιας άλλης συμπεριφοράς. Σημασία έχει ο τρόπος και ο χρόνος ανάκαμψης. Πιστεύοντας στις ικανότητες μας, μπορούμε να αποκτήσουμε δεξιότητες που θα μας βοηθήσουν να επιτύχουμε τον στόχο και τον σκοπό μας.
Κλείνοντας, η παραδοχή φαγητού θεωρείται για την κουλτούρα μας σημείο φροντίδας και νοιαξίματος.
Οι κοινωνικές και πολιτισμικές επιταγές επιβάλλουν στην μητέρα να εξασφαλίζει άφθονες ποσότητες φαγητού είτε στην κόρη, είτε στον γιο, καθώς νιώθει αποδοχή που καταναλώνουν την τροφή της και αποδέχονται την προσπάθειά της. Δεν είναι εντέλει παράξενο ότι οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να χάσουν βάρος κάτω από τον ψυχολογικό βομβαρδισμό δύο αντικρουόμενων απόψεων.
Άλλα άτομα γίνονται «αλκοολικά» στο φαγητό, ενώ άλλοι καταλήγουν να ζουν βουλιμικά. Άλλοι ασχολούνται με το φαγητό και την αποφυγή της προσκόλλησης βάρους και παθαίνουν βουλιμία και νευρική ανορεξία. Τέλος άλλοι άνθρωποι αποφασίζουν πως η δίαιτα αρχίζει να διαταράσσει τον τρόπο ζωής τους, ξαναρχίζουν να τρώνε ακόμα περισσότερο απ’ όσο πραγματικά χρειάζονται και κατευθύνονται προς την παχυσαρκία. Κρυμμένοι μέσα σ΄ένα έντονο μεγάλο σώμα περνούν την άποψη και την εικόνα στην κοινωνία όπου ανήκουν ότι είναι μη ελκυστικοί και μη επιθυμητοί σεξουαλικά.
