Η λέξη φεμινισμός (στα αγγλικά feminism) προέρχεται από την λατινική λέξη femina που σημαίνει γυναίκα και μαρτυρείται από το 1897. Ως όρος αναφέρεται γενικά στο κοινωνικό-πολιτικό, φιλοσοφικό κίνημα που ασχολείται με τα δικαιώματα των γυναικών καθώς και με την θέση αυτών στην κοινωνική δομή. Ως κίνημα έχει διασπαστεί σε πολλές επιμέρους κατηγορίες (αμερόληπτος, φιλελεύθερος, ριζοσπαστικός, φεμινισμός φύλου, αναρχο-φεμινισμός, μαρξιστικός, σοσιαλιστικός, ψυχαναλυτικός, αμαζονικός, διαχωριστικός, φεμινισμός τρίτου κόσμου κ.ά.) ενώ ως ιδεολογία θεωρείται ότι έχει εκφρασθεί χρονικά σε τρία κύματα: η απαρχή της είναι το πρώτο κύμα, από το 1960 κι έπειτα το δεύτερο κύμα και πρόσφατα πήραν την σκυτάλη οι φεμινίστριες του τρίτου κύματος.
Αξίζει μια μικρή ιστορική αναδρομή: οι απαρχές του συναντώνται στον Διαφωτισμό και την Γαλλική Επανάσταση (1789) όπου συντάχθηκε ένα τετράδιο παραπόνων το οποίο εξελίχθηκε το 1791 στην Διακύρηξη των Δικαιωμάτων της Γυναίκας. Ένα από τα πρώτα φεμινιστικά έργα θεωρείται “Η Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας” της Mary Wollstonecraft το 1792. Τον 19ο αιώνα το κίνημα οργανώθηκε κυρίως για την διεκδίκηση ψήφου καθώς και για τα διάφορα οικιακά κι εργασιακά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες, έχοντας ως χρονολογική μήτρα το έτος 1848 όπου έλαβε χώρα το πρώτο συνέδριο για τα δικαιώματα των γυναικών στην Νέα Υόρκη και παράλληλα εκδόθηκε η πρώτη Διακήρυξη Συναισθημάτων. Το 1888 πραγματοποιήθηκε – πάλι στις Η.Π.Α. – το πρώτο φεμινιστικό συνέδριο. Ημέρα ορόσημο του κινήματος εκείνης της περιόδου είναι η 8η Μαρτίου 1857 όπου 20000 εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας συμμετείχαν σε μαζική απεργία παρά την απαγόρευση του συνδικαλισμού, ώστε να διεκδικήσουν μειωμένο ωράριο εργασίας.
Κατά την διάρκεια του δεύτερου κύματος, από τα τέλη του 1960 και η δεκαετία του ’70 δηλαδή, το κίνημα εκφράζεται κυρίως από τον ριζοσπαστικό φεμινισμό, ο οποίος βασίζεται στην αρχή ότι η καταπίεση της γυναίκας αποτελεί βασική πτυχή οργάνωσης της κοινωνίας καθώς έχει διαμορφωθεί από την πατριαρχία, οπότε αυτή την αδικία θέλει να αποκαταστήσει μέσω της μητριαρχίας. Αυτή η αναγνώριση της χρόνιας υποτίμησής της είναι που οδήγησε, πέρα των άλλων εργασιακών και κοινωνικών διεκδικήσεων, κυρίως στην σεξουαλική απελευθέρωση της δυτικής γυναίκας η οποία συνειδητοποίησε ότι το σώμα της, της ανήκει και διεκδίκησε την αυτοδιάθεσή του.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η διαμάχη μεταξύ πατριαρχίας (η οποία εκφράζεται με την εξουσία, την υπακοή, την πειθαρχία) και μητριαρχίας (η οποία αντίστοιχα εκφράζεται με την ισότητα, την ενότητα, την αρμονία) είναι μια φιλοσοφική μάχη που κοινωνικά έχει προηγηθεί κατά πολύ του φεμινισμού: προϊστορικά οι οργανωμένες κοινωνίες και το θρησκευτικό σύστημα ήταν μητριαρχικά (με πυρήνα την μήτρα και τον άνθρωπο που γεννά) ενώ έπειτα ο νους που γεννά τις ιδέες έδωσε το βήμα στην ιστορική πατριαρχία.
Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες, μαζί με τα παιδιά και τους ηλικιωμένους, ιστορικά είναι σχεδόν πάντοτε περιθωριοποιημένες και εκμεταλλευόμενες από τα διάφορα πολιτικά και θρησκευτικά συστήματα. Κάτι που αναγνωρίστηκε ανά καιρούς από διάφορα μεγάλα πνεύματα πριν ακόμη δημιουργηθεί η έννοια του φεμινισμού, π.χ. ο Αριστοφάνης το 411 π.Χ. στην κωμωδία Λυσιστράτη , αγανακτισμένος από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431 – 404 π.Χ.) εμπιστεύεται την διαχείριση της εξουσίας στις γυναίκες προκειμένου να σταματήσει ο παραλογισμός των ανδρών… Πέρα του μεγάλου κωμωδιογράφου, έχουν υπάρξει κι άλλες ανδρικές προσωπικότητες υπερασπιστές του γυναικείου πληθυσμού εντός κι εκτός των πλαισίων του φεμινιστικού κινήματος. Κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την άκαμπτη θέση κάποιων φεμινιστριών περί καμίας εμπιστοσύνης στο ανδρικό φύλο με αποτέλεσμα την απόλυτη απομάκρυνση αυτών από το κίνημα.
Είναι αρκετά τα ατοπήματα του φεμινισμού. Κάποιες φορές, ξεχνάται η διεκδίκηση της διαφυλικής ισότητας και αποζητάται τελικά η υπεροχή του γυναικείου φύλου με στόχο την απωθημένη εκμετάλλευση του ανδρικού. Κατά το δεύτερο κύμα, έφτασε μάλιστα στην ακρότητα να θεωρεί ανεξάρτητες μόνο τις λεσβιακές σχέσεις καθώς η υποτίμηση από τον άνδρα θεωρήθηκε αναπόφευκτη. Ακόμη, οι διαφορετικές πολιτισμικές κουλτούρες έχουν συχνά παραγκωνισθεί με τις λευκές μεσοαστές γυναίκες να είναι κυρίαρχες μέσα στο κίνημα, παραμελώντας όμως την διεκδίκηση των δικαιωμάτων για γυναίκες άλλης καταγωγής (π.χ. στην περίοδο του δεύτερου κύματος, στις Η.Π.Α. δεν υπερασπίστηκαν καθόλου τις έγχρωμες γυναίκες, σε μια χρονική περίοδο που πλην της ανδρικής εκμετάλλευσης, ήταν αντιμέτωπες και με τον φυλετικό ρατσισμό). Επίσης, σκεπτόμενοι τον γενετήσιο ακρωτηριασμό και τον ξυλοδαρμό /λιθοβολισμό κ.ά. που υπόκεινται γυναίκες εκτός του δυτικού κόσμου, είναι εύλογη η αμφισβήτηση για την επιτυχία του κινήματος.
Επιτυχία που αμφισβητείται ακόμη περισσότερο από την σταθερότητα στην κοινωνικό – οικονομική πορεία της γυναίκας: είναι γεγονός ότι τα “υψηλά” επαγγέλματα παραμένουν ως επί το πλείστον ανδροκρατούμενα ενώ συχνά οι γυναίκες δεν προάγονται ούτε αμείβονται όπως οι άνδρες.
Τέλος, το μεγαλύτερο πλήγμα στις μέρες μας έχει προέλθει από την ίδια την γυναίκα: στον ενθουσιασμό της σεξουαλικής της απελευθέρωσης, έχασε πάλι τον έλεγχο της αυτοδιάθεσής της, με αποτέλεσμα η επιζητούμενη διαφυλική ισοτιμία να μην ευοδώσει. Αιτία η σύγχρονη σεξουαλική εκμετάλλευση (με κάποιες από τις παλιές της μορφές να συνυπάρχουν) που ασκείται στον γυναικείο πληθυσμό μέσω της – σε μεγάλο βαθμό εθελούσιας – σεξουαλικής της εκποίησης. Η μεγάλη συνέπεια αυτού του παραστρατήματος είναι η κοινωνική επώαση των γυναικών υποτιμημένες σε σεξουαλικά αντικείμενα, βλ. lifestyle και αντίστοιχα κοινωνικά πρότυπα.
Εκτός των παραπάνω, είναι επίσης γεγονός ότι το φεμινιστικό κίνημα υπήρξε αναμφισβήτητα καταλυτικό στην διευθέτηση βασικών ζητημάτων και στην διεκδίκηση κάποιων δικαιωμάτων των γυναικών. Όντας διασπασμένο όμως σε τόσα επιμέρους παρακλάδια, έχει χάσει το μεγαλύτερο κομμάτι της δυναμικής του, σε μια εποχή μάλιστα κοινωνικο-οικονομικής κρίσης, όπου οι κοινωνικές δομές όσο κι αν έχουν εξελιχθεί τεχνολογικά, παραμένουν ισχυρές, βασιζόμενες στην ποικιλόμορφη εκμετάλλευση.
Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν, είναι κατά πόσο κανείς μπορεί ή χρειάζεται πια, να διεκδικήσει την ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα μέσα σε συστήματα που παραμένουν εξουσιαστικά; Είναι εν τέλει οι γυναίκες με τους άνδρες αντίπαλοι; Ή μήπως οι εξουσιαστές και οι εκμεταλλευόμενοι ορίζονται με άλλα κριτήρια πλην του διαφυλικού; Ο καθένας ανάλογα με την απάντησή του, αναγνωρίζει ή διεκδικεί και τα δικαιώματα που αποζητά.
https://www.youtube.com/watch?v=pCvLwb2QiR8
Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ
Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:
–Νέα γυναίκα και single mom, από την Μαρία Μάρκου
–Μαμά 45 ετών και..άνω, από τη Μαρία Μάρκου
–Κρίσεις πανικού; Don’t panic!,από την Μαρία Μάρκου
–Εφηβεία και σεξουαλικότητα, από τη Μαρία Μάρκου
