αληθεια

Το ψέμα ορίζεται ως ένας λόγος μη αληθής ή ένας λόγος που αποκρύπτει την αλήθεια, που εκφέρεται με στόχο την εξαπάτηση ή την παραπλάνηση του άλλου. Είναι σημαντικό να διαχωρισθεί από την πλάνη κατά την οποία πάλι ο λόγος είναι μη αληθής αλλά πιστεύεται ως αληθινός από το ίδιο το άτομο. Η σημαντική διαφοροποίηση του ψέματος βρίσκεται λοιπόν στον σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιείται.

Όλοι οι άνθρωποι λέμε ψέματα. Τα είδη του ψεύδους είναι ποικίλα. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι:

• ψέματα που έχουν στόχο την εξαπάτηση του άλλου (οικονομική, ερωτική, κοροϊδία κλπ)
• ψέματα που σκοπεύουν στην παραποίηση των πραγματικών δεδομένων ώστε να φανεί το ίδιο το άτομο πιο αρεστό / κατάλληλο
• ψέματα στον ίδιο μας τον εαυτό
• ψέματα που λέγονται για να προστατεύσουν ένα αγαπημένο πρόσωπο από ένα πραγματικό γεγονός που θα το πληγώσει εάν το μάθει
• τέλος τα “κατά συνθήκη” ψέματα όπου για λόγους τυπικότητας κι ευγένειας αποφεύγουμε την ειλικρίνεια, π.χ. στην ερώτηση ενός γνωστού “είσαι καλά;”, η συνηθέστερη απάντηση είναι απλά μια κατάφαση ανεξάρτητα από το αν ισχύει ή όχι

Οι ειδικοί ψυχικής υγείας αναφέρουν ότι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι ψεύδονται είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Έτσι, νιώθοντας ανασφάλεια για τον εαυτό και τις ικανότητές τους, παραποιούν τα δεδομένα φτιάχνοντας μια καλύτερη εικόνα του εαυτού τους την οποία εμπιστεύονται περισσότερο. Ας παρομοιάσουμε τον ψυχισμό τους με ένα μαγαζί: επιδεικνύουν την καλογυαλισμένη και περιποιημένη βιτρίνα αλλά αφήνουν συσσωρευμένες ανασφάλειες κι ανησυχίες στην αποθήκη να σκονίζονται… Ο ψεύτης που γνωρίζει ότι δε θέλει να εκθέσει τον αληθινό του εαυτό είναι σε μια επαγρύπνηση και συνεχή προσπάθεια διαφύλαξης των πραγματικών χαρακτηριστικών του. Αντίθετα, εκείνος που λέει ψέματα στον ίδιο του τον εαυτό, πλανάται για την πραγματικότητα και βρίσκεται σε μια κατάσταση σύνδεσης του πραγματικού με το ψεύτικο: για παράδειγμα, ας πούμε ότι κάποιος θέλει να χωρίσει αλλά δεν ξέρει πώς να το πει ή φοβάται για τις συνέπειες. Μπορεί απλά να το αποσιωπήσει, σκεπτόμενος ότι είναι ιδέα του ή μια κακή φάση, ελπίζοντας ότι παραμένοντας στη σχέση θα αλλάξουν τα πράγματα από μόνα τους. Όπως είναι εύλογο, τα ψέματα που λέμε στον ίδιο μας τον εαυτό, μας απομακρύνουν από την ανάληψη των ευθυνών μας και την επίτευξη των επιλογών μας. Τα ψέματα αυτά όμως όσο τα προσπερνάμε τόσο βρίσκονται μπροστά μας ταλανίζοντάς μας με ψυχοσωματικά συμπτώματα, έντονο στρες ή θλίψη, σε μια ενεργοποίηση συναγερμού του ψυχισμού ώστε να εισακουσθούν από το άτομο.

Σε ό,τι αφορά τα ψέματα που λέγονται με στόχο την εξαπάτηση του άλλου, αποτελούν ναρκισσιστική έκφραση χειριστικών προσωπικοτήτων. Από τη μία υπάρχει η αδυνατότητα της δημιουργίας εμπιστοσύνης με ένα άλλο άτομο, από την άλλη μπορεί να επιδιώκεται η άμεση ικανοποίηση από την απάτη του άλλου κάνοντας έτσι το άτομο που εξαπατά να νιώθει καλύτερα για τον εαυτό του.

Τα ψέματα που έχουν σκοπό την προστασία ενός αγαπημένου ανθρώπου κινητοποιούνται από το νοιάξιμο για τον άλλον. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι κατά πόσο έτσι προστατεύεται όντως ο αγαπημένος ή τελικά πέφτει θύμα της δικής μας κοροϊδίας. Επίσης, ποιο είναι το κριτήριο που ορίζει τι χρειάζεται και τι δεν χρειάζεται να ξέρει ο άλλος παρότι τον αφορά; Πρόκειται για λεπτές καταστάσεις που χρήζουν ιδιαίτερης διαχείρισης ανάλογα με την περίσταση και τις συνθήκες: για παράδειγμα, η αναγγελία μιας σοβαρής ασθένειας και η απόκρυψή της από το οικογενειακό περιβάλλον, τελικά προστατεύει τους άλλους ή τους στερεί το δικαίωμα να εκφράσουν τη συμπαράστασή τους; Από την άλλη πλευρά, η απόκρυψη μιας απιστίας ποιον διαφυλάσσει περισσότερο: τον απατημένο ή τον άπιστο;

Τέλος, αναφερόμενοι στα κατά συνθήκη ψέματα, το ερώτημα που προκύπτει είναι αν τελικά η επικοινωνιακή μας δυναμικότητα στηρίζεται στην αλήθεια ή στο ψέμα. Ρίχνοντας μια ματιά στις σύγχρονες κοινωνικές δομές, διαπιστώνει κανείς ότι οι κοινωνικοί μας ρόλοι είναι τέτοιοι που απαιτούν έναν μεγάλο βαθμό τυπικότητας αλλά και τυποποιημένων συμπεριφορών. Αυτές οι τελευταίες αποκλείουν τον αυθορμητισμό και την ατομική διαφορετικότητα, ορίζοντάς μας να συμπεριφερθούμε με τον τρόπο που αρμόζει στην εκάστοτε περίσταση. Σκεπτόμενοι την αυξανόμενη διαδικτυακή αλληλεπίδραση μέσω των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης, τούτη η τυποποίηση της συμπεριφοράς μετουσιώνεται σε ωραιοποίηση του εαυτού, αποκλείοντας πάλι έναν μεγάλο αριθμό πραγματικών στοιχείων του ατόμου. Ρίχνοντας μια ματιά επίσης στις αναλύσεις των διαπροσωπικών σχέσεων, διαφαίνεται μια τάση της πλειονότητας να δυσκολεύεται να εκθέσει τον εαυτό της ακόμη και στις πιο κοντινές σχέσεις καθώς ο φόβος της απόρριψης καλλιεργείται εντός μας. Αυτό που χρειάζεται να κάνει το άτομο είναι να εμβαθύνει την αυτογνωσία του ώστε να μπορεί να εμπιστευθεί τον εαυτό του για να μπορεί να τον εκφράσει / εκθέσει / μοιραστεί ελεύθερα, δηλαδή χωρίς φόβο.

Άλλωστε, κατά τον Γάλλο συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ (1913 – 1960) “ελεύθερος είναι εκείνος που μπορεί να ζει χωρίς να λέει ψέματα”.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ

Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:

–Άνθρωποι είμαστε, λάθη κάνουμε!, από την Μαρία Μάρκου

–Ομοφυλοφιλία… μία ιστορία από τα παλιά!, από τη Μαρία Μάρκου

–Νέα γυναίκα και single mom, από την Μαρία Μάρκου
–Μαμά 45 ετών και..άνω, από τη Μαρία Μάρκου
–Κρίσεις πανικού; Don’t panic!,από την Μαρία Μάρκου

Ο γονιός σας έχει άνοια. Ίσως να το είχατε καταλάβει από τα ανησυχητικά σημάδια που προϋπήρχαν της επίσημης διάγνωσης, όμως καθώς περνάει ο καιρός, η νόσος επιδρά εμφανώς στην προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του. Πιθανότατα είστε πολύ πιεσμένος προσπαθώντας να επιλύσετε τα τρέχοντα προβλήματα και να προετοιμαστείτε για τις αλλαγές που πρόκειται να έρθουν.

Πρέπει όμως να βρείτε χρόνο για να απαντήσετε στις ερωτήσεις των παιδιών σας που ανησυχούν βλέποντας τον/την αγαπημένο/η τους παππού/γιαγιά να ξεχνά, να κάνει περίεργα ή αστεία πράγματα και να μην τους αφιερώνει τόσο χρόνο, όσο παλιά.

Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις αλλαγές που συμβαίνουν στο οικογενειακό περιβάλλον. Είναι λοιπόν λογικό η ασθένεια ενός αγαπημένου προσώπου να τα επηρεάζει βαθύτατα. Στην περίπτωση μάλιστα της άνοιας, τα ερωτήματα που δημιουργούνται είναι αγωνιώδη και πολύ περισσότερα απ’ όσα θα ήταν στην περίπτωση οποιασδήποτε άλλης ασθένειας. Και αυτό γιατί τα συμπτώματα της άνοιας επηρεάζουν όχι μόνο το σώμα, αλλά και το πνεύμα, αλλοιώνοντας την προσωπικότητα του ατόμου που ασθενεί.

Ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να κατανοήσουν και να διαχειριστούν την ασθένεια του παππού ή της γιαγιάς είναι να συζητήσετε μαζί τους ανοιχτά και να ακούσετε προσεκτικά αυτά που έχουν να σας πουν. Δώστε τους την ευκαιρία να σας κάνουν όλες τις ερωτήσεις που έχουν στο μυαλό τους και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους χωρίς να φοβούνται ότι θα τα επικρίνετε ή θα θυμώσετε μαζί τους. Μην προσπαθήσετε να κρύψετε την αλήθεια για να τα καθησυχάστε, γιατί, αργά ή γρήγορα, η φυσική πορεία εξέλιξης της νόσου θα σας διαψεύσει. Είναι προτιμότερο να απαντήσετε με ειλικρίνεια στις απορίες τους, απλοποιώντας τις σύνθετες έννοιες και διατυπώνοντας τις απαντήσεις σας με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατάλληλες για την ηλικία τους.

Να θυμάστε ότι τα παιδιά δεν μπορούν να αφομοιώσουν μεγάλο όγκο πληροφοριών. Αντί να αφιερώσετε ένα ολόκληρο απόγευμα συζητώντας για το συγκεκριμένο θέμα (όπως θα κάνατε με έναν ενήλικα), δοκιμάστε να δώσετε τις πληροφορίες που θεωρείτε σημαντικές σταδιακά, ώστε να δώσετε στο παιδί το χρόνο που χρειάζεται για να τις επεξεργαστεί και να τις κατανοήσει. Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που είναι πιθανό να σας απευθύνει το παιδί και στα οποία θα κλιθείτε να δώσετε απαντήσεις κατά τη διάρκεια της συζήτησης:

1. Τι συμβαίνει στον παππού / στη γιαγιά;
2. Γιατί του / της συμβαίνει αυτό;
3. Αφού παίρνει φάρμακα, γιατί δεν γίνεται καλά;
4. Φταίω εγώ που ο παππούς / η γιαγιά είναι άρρωστος/η; Έκανα κάτι κακό;
5. Θα αρρωστήσω και εγώ;
6. Ο παππούς / η γιαγιά θα πεθάνει;
7. Τι να κάνω για να τον / τη βοηθήσω;
8. Θα γίνει ο παππούς / η γιαγιά όπως ήταν πριν;

Γενικές οδηγίες

• Εξηγήστε στο παιδί ότι το πιο σημαντικό όργανο του σώματός μας είναι ο εγκέφαλος – αυτός ελέγχει όλες τις επιμέρους λειτουργίες. Ο εγκέφαλος παππού / της γιαγιάς είναι άρρωστος και αυτό επηρεάζει τη μνήμη και τη συμπεριφορά του/της.
• Διαβεβαιώστε το παιδί ότι ο παππούς / η γιαγιά το αγαπάει ακόμα, παρόλο που δεν μπορεί να του το δείξει όπως παλιά.
• Ενθαρρύνετέ το να συζητήσει μαζί σας τους φόβους και τις ανησυχίες του σχετικά με την κατάσταση του παππού / της γιαγιάς. Θα διαπιστώσετε ότι οι φόβοι του μπορεί να μην είναι ρεαλιστικοί, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν δημιουργούν στο παιδί αγωνία και ανησυχία.

• Αν, παρουσία του παιδιού, ο γονιός σας εκδηλώσει κάποια συμπεριφορά που σας φέρει σε δύσκολη θέση (αν π.χ. βγει στο μπαλκόνι ημίγυμνος ή εκφράσει λεκτική επιθετικότητα), εξηγείστε στο παιδί ότι, επειδή ο παππούς / η γιαγιά είναι άρρωστος/η, δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτό που κάνει δεν είναι σωστό.
• Αν η κατάσταση του γονιού σας το επιτρέπει και το ίδιο το παιδί το επιθυμεί, ενθαρρύνετέ το να κάνει παρέα στον παππού / στη γιαγιά. Η αλληλεπίδραση θα είναι ιδιαίτερα ευεργετική και για τους δύο. Υπάρχουν πολλά πράγματα που θα μπορούσαν να κάνουν μαζί: να ζωγραφίσουν, να τραγουδήσουν, να πουν παραμύθια, να περπατήσουν στην αυλή, να ετοιμάσουν το τραπέζι για φαγητό, να δουν τα άλμπουμ με τις οικογενειακές φωτογραφίες.
• Αποφύγετε τις αλλαγές στην καθημερινότητα του παιδιού. Συνεχίστε να κάνετε κάποια τουλάχιστον από τα πράγματα που συνηθίζατε να κάνετε στο παρελθόν όλοι μαζί, σαν οικογένεια. Αυτό θα δώσει στο παιδί την ηρεμία και το αίσθημα ασφάλειας που έχει ανάγκη.
• Επιλέξτε κάποια ώρα της ημέρας που θα αφιερώσετε αποκλειστικά στο παιδί. Χρησιμοποιήστε αυτό το χρονικό διάστημα για να αποστασιοποιηθείτε για λίγο από το πρόβλημα υγείας του γονιού σας. Επικεντρώστε το ενδιαφέρον σας στις ανάγκες και τις επιθυμίες του παιδιού και τη σχέση σας μαζί του.

Όλγα Λυμπεροπούλου
Γνωστική νευροψυχολόγος, MSc
Ιατρείο Μνήμης – Νοσοκομείο Υγεία &
www.trainyourbrain.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ Περισσότερα άρθρα της Όλγας Λυμπεροπούλου

–Φρόντιστε το μυαλό σας, από την Όλγα Λυμπεροπούλου

–8 βήματα για δυνατή μνήμη, από την Όλγα Λυμπεροπούλου

Ο Χ. είναι γύρω στα 30, μένει μόνος του κι εργάζεται στην τηλεφωνική εξυπηρέτηση πελατών ενός μεγάλου ομίλου τηλεπικοινωνιών. Η δουλειά του δεν του αρέσει ιδιαίτερα αλλά τουλάχιστον του προσφέρει μια οικονομική αυτονομία. Έχει χάσει τους παλιούς του φίλους από σχολείο και στρατό αλλά του έχουν απομείνει 2-3 γνωστοί από την δουλειά με τους οποίους βγαίνει πότε – πότε αν και τον τελευταίο καιρό όλο εκείνος τους ρωτά αν θα πάνε πουθενά ενώ οι άλλοι φαίνεται να τον αποφεύγουν.

Ο Χ. πολλές φορές σκέφτεται πως η αποφυγή αυτή και η γενικότερη μοναξιά του οφείλονται στην ζήλεια των άλλων. Οι άνθρωποι τον ζηλεύουν, είναι βέβαιο αυτό και το διαπιστώνει κάθε φορά που τους διηγείται κάποια συναρπαστική ιστορία που του έχει συμβεί. Όπως για παράδειγμα, τότε που είχε μείνει από βενζίνη, μεσάνυχτα σε κάτι περίεργα σοκάκια μιας γειτονιάς από την οποία πρώτη φορά περνούσε και ξαφνικά ακούγονται κάτι δυνατές σειρήνες περιπολικών να έρχονται όλο και πιο κοντά. Βγαίνει από το αμάξι απορημένος και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τον περικυκλώνουν και αρχίζουν να του φωνάζουν από τις ντουντούκες πως πρέπει να μείνει ακίνητος και να σηκώσει τα χέρια ψηλά! Ο Χ. σαστισμένος αλλά ατρόμητος δεν υπάκουσε στις αστυνομικές εντολές, ρωτώντας να μάθει τι ακριβώς έκανε. Εν ολίγοις, η παρεξήγηση λύθηκε – οι γείτονες είχαν δει το αμάξι του και το μπέρδεψαν με εκείνο ενός γνωστού κακοποιού οπότε φώναξαν την αστυνομία – κι εκείνος επέστρεψε σπίτι του αφού του γέμισαν βενζίνη οι ίδιοι οι αστυνομικοί προκειμένου να τον αποζημιώσουν για την ταλαιπωρία!

Την ιστορία αυτή αλλά και όλες τις άλλες ο Χ. κάθε φορά τις διηγείται με περίσσιες λεπτομέρειες και εκείνη την ανάλογη θεατρικότητα ώστε να την κάνει ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Οι άλλοι τον λένε παραμυθά εκείνος όμως γνωρίζει ότι αυτό δεν είναι παρά ένα ζηλότυπο σχόλιο για τις συγκλονιστικές του εμπειρίες.

Στην πραγματικότητα οι ιστορίες αυτές όχι μόνο δεν κάνουν πιο συμπαθή τον Χ. αλλά αντιθέτως απομακρύνουν τους άλλους ανθρώπους μιας και αντιλαμβάνονται την επιτηδευμένη υπερβολή αλλά και τα λογικά κενά που εμπεριέχουν. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται όμως είναι ότι ο Χ. πραγματικά τις πιστεύει και μπερδεύει το φαντασιακό τους στοιχείο με το πραγματικό. Ακόμη κι όταν διηγείται διαφορετικές εκδοχές μιας ιστορίας ξεχνάει ότι αυτό που περιγράφει δεν έγινε έτσι. Στο παραπάνω περιστατικό για παράδειγμα, το πιο πιθανό είναι απλά να του έκαναν μια τυπική εξακρίβωση στοιχείων.

Κύρια αιτία τούτης της κατάστασης είναι ότι ο Χ. έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση και δεν πιστεύει ιδιαίτερα στον εαυτό του. Μάλλον θεωρεί βαρετή και τη ζωή του και τον ίδιο. Μέσα από τις ιστορίες αυτές όμως καταφέρνει να κάνει και τη ζωή του συναρπαστική και τον ίδιο ενδιαφέροντα. Ο Χ. λοιπόν παλεύει με την διαταραχή προσωπικότητας που λέγεται μυθομανία και αν δεν παρέμβει η ψυχοθεραπεία ώστε να συνειδητοποιήσει το πρόβλημα και να το αποκαταστήσει μέσω της αύξησης της αυτοπεποίθησης, κινδυνεύει να μείνει μόνος του με τα “παραμύθια” του.

Ο παθολογικός ψεύτης (μυθομανής) είναι διαφορετική κατηγορία από τον απλό ψεύτη. Ένας άνθρωπος ψεύτης αφενός αναγνωρίζει ότι λέει ψέματα (δε συγχέει την πραγματικότητα με τη φαντασία) και αφετέρου σκόπιμα ψεύδεται όχι τόσο με στόχο να γίνει αρεστός όσο να χειραγωγήσει άτομα και να διαμορφώσει καταστάσεις υπέρ του όποιου συμφέροντός του. Συνήθως το άτομο που αρέσκεται να λέει ψέματα δεν υποφέρει από χαμηλή αυτοπεποίθηση αλλά αυτή είναι μάλλον υψηλή καθώς η χειριστική του ικανότητα απαξιώνει τους άλλους μέσα από την παραπλάνηση ή κι εξαπάτησή τους κάνοντας τον ίδιο να αισθάνεται πιο έξυπνος από εκείνους άρα καλύτερο. Η απομόνωση θα είναι και σε αυτή την περίπτωση η συνέπεια όπως και στη μυθομανία αλλά μόνο αν ανακαλυφθούν τα ψέματα. Στην προκειμένη όμως ο ψεύτης έχει προκαλέσει σκόπιμα και κακό στους άλλους – μεγάλο ή μικρό ανάλογα με το είδος της εξαπάτησης – σε αντίθεση με τον μυθομανή που από τους άλλους αποζητά μοναχά τη συμπάθειά τους.

Είναι βέβαιο ότι όλοι μας έχουμε πει κάποιο ψέμα είτε γιατί φοβηθήκαμε κάποιες συνέπειες είτε γιατί ακόμη θελήσαμε να προστατεύσουμε κάποιον από το να πληγωθεί ή να ανησυχήσει. Έχει πάντα σημασία και ο λόγος αλλά και η συχνότητα. Ακόμη κι αν θέλουμε να προστατεύσουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο από το να μάθει κάτι και να πληγωθεί δεν μπορούμε να το κάνουμε σε βάθος χρόνου καθώς τότε το “προστατευτικό” ψέμα καταλήγει σε κοροϊδία. Καλό λοιπόν είναι να θυμόμαστε πως η ειλικρίνεια είναι βασικό χαρακτηριστικό τόσο αυθεντικών σχέσεων όσο και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων μιας και είναι ο σπόρος που χρειάζεται για να ανθίσει η εμπιστοσύνη και όσα αυτή γεννά.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ