από την Έρη Πιπεράκη – Κλινική Ψυχολόγος / Ειδική Παιδαγωγός*
Η απροθυμία ενός παιδιού να πάει σχολείο, που μπορεί να συνοδεύεται από αδικαιολόγητη αδιαθεσία, νυχτερινούς εφιάλτες, εκρήξεις θυμού ή/και μεταπτώσεις στη συμπεριφορά του, προβληματίζει τους γονείς, αφού δεν μπορούν να αιτιολογήσουν αυτές τις συμπεριφορές και δεν γνωρίζουν πώς πρέπει ν’ αντιδράσουν. Τις περισσότερες φορές, αυτές οι αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, συνοδεύονται από δραματική πτώση στις σχολικές του επιδόσεις, αδιαφορία για τις σχολικές του υποχρεώσεις και απώλεια προσωπικών αντικειμένων στο χώρο του σχολείου. Το ίδιο το παιδί φαίνεται αρκετά προβληματισμένο, ταυτόχρονα όμως φαίνεται ότι διστάζει να μιλήσει γι’ αυτά που το προβληματίζουν.
–Μήπως είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού;
Το φαινόμενο του εκφοβισμού, εμφανίζεται από πολύ παλιά στις κοινωνικές ομάδες και αναφέρεται στην σωματική και συναισθηματική κακοποίηση ενός ατόμου, με σκοπό τον αποκλεισμό του από την κοινωνική ομάδα. Αντίστοιχα, το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού εμφανίζεται στο σχολικό πλαίσιο ή σε χώρους που τα παιδιά λειτουργούν σαν ένα σύνολο. Σ’ αυτά τα πλαίσια, κάποιο ή κάποια παιδιά (θύτες), δημιουργούν χωρίς λόγο περιστατικά άσκησης σωματικής και ψυχολογικής βίας προς ένα άλλο παιδί (θύμα), με σκοπό την περιθωριοποίησή του. Χαρακτηριστικό του σχολικού εκφοβισμού, που τον διαφοροποιεί από ένα απλό καυγά ή ένα πείραγμα, είναι ότι υπάρχει πρόθεση, επανάληψη των βίαιων συμπεριφορών και οργανωμένο σχέδιο δράσης εναντίον του θύματος. Επίσης στο σχολικό εκφοβισμό υπάρχει ανισότητα δύναμης ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα αφού οι θύτες επιλέγουν ένα παιδί που το θεωρούν αδύναμο και «διαφορετικό» ενώ στον περιστασιακό καυγά τα μέλη θεωρούνται ισότιμα.
– Πώς εκδηλώνεται ο σχολικός εκφοβισμός;
Ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται με προφορικά ή/και γραπτά αρνητικά σχόλια, με επιδιωκόμενη απομάκρυνση φίλων και απομόνωση από ομαδικές δραστηριότητες, με απειλές προς το θύμα που το εξαναγκάζουν να κάνει πράγματα που δεν θέλει, με κλοπές ή/και καταστροφή των προσωπικών αντικειμένων του θύματος, με σωματική βία καθώς και με ταπείνωση του θύματος μέσω του διαδικτύου όπου είναι εύκολη η πρόσβαση σε χώρους κοινωνικής δικτύωσης (ηλεκτρονικός εκφοβισμός).
–Ποιοι εμπλέκονται στο φαινόμενο;
Στο φαινόμενο εμπλέκονται το παιδί ή η ομάδα των παιδιών που ασκούν βία (θύτες), το παιδί που δέχεται βία (θύμα) αλλά και τα παιδιά που γνωρίζουν και παρακολουθούν το φαινόμενο (παρατηρητές). Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι γονείς που παρατηρούν τις αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι ώστε να συνεργαστούν για να σταματήσει το φαινόμενο και το παιδί να νιώσει ότι βρίσκεται σε ασφαλές πλαίσιο.
–Ποια συναισθήματα βιώνει το παιδί «θύμα» του σχολικού εκφοβισμού;
Το παιδί στην καθημερινότητά του αισθάνεται φόβο γι’ αυτό που έχει ν’ αντιμετωπίσει, ντροπή για την αδυναμία του να το αντιμετωπίσει, ενοχές αφού θεωρεί ότι για να έχει γίνει στόχος σίγουρα κάτι έχει που προκαλεί τους άλλους και φυσικά θυμό γι’ αυτό που συμβαίνει, αλλά τα προαναφερόμενα συναισθήματα το ακινητοποιούν και δεν μπορεί ν’ αντιδράσει. Έτσι εκδηλώνει το θυμό του σε οικεία πρόσωπα ή σε πλαίσια που αισθάνεται ισχυρό και ασφαλές, με αποτέλεσμα πολλά παιδιά που έχουν υπάρξει θύματα να γίνονται αργότερα θύτες.
–Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Σ’ ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο, γίνονται δράσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού και απευθύνονται σ’ όλο το μαθητικό πληθυσμό.
Μόλις όμως οι γονείς ενός μέλους της μαθητικής κοινότητας, αντιληφθούν τις προαναφερόμενες αλλαγές στη γενικότερη συμπεριφορά του παιδιού και υποψιαστούν ότι το παιδί τους πιθανόν να είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού, πρέπει να επικοινωνήσουν με το σχολείο του και να εκθέσουν του προβληματισμούς τους. Η συνεργασία των γονέων με το σχολείο είναι απαραίτητη, ώστε το παιδί να νιώσει ότι βρίσκεται σ’ ένα περιβάλλον που το υποστηρίζει, κατανοεί την κατάσταση που αντιμετωπίζει και λαμβάνει μέτρα.
Αρχικός στόχος είναι το παιδί να μιλήσει για την κατάσταση που αντιμετωπίζει. Αν οι γονείς αντιδράσουν υπερβολικά, κάνοντας κριτική για τον τρόπο που το παιδί έχει χειριστεί την κατάσταση ή αντίθετα την υποβαθμίσουν, το παιδί παίρνει το μήνυμα ότι δεν το καταλαβαίνουν και το θεωρούν αδύναμο να χειριστεί αυτό που αντιμετωπίζει. Άρα μήπως τελικά του αξίζει να υπομένει αυτά που βιώνει και δεν πρέπει να μιλά σε κανέναν γι’ αυτό;
–Μαμά και σήμερα δεν αισθάνομαι πολύ καλά. Σε παρακαλώ να μείνω άλλη μια μέρα στο σπίτι;
Αυτή η παράκληση του παιδιού ίσως τελικά να κρύβει κάτι περισσότερο από μια οργανική αδιαθεσία. Ίσως κρύβει το φόβο, τη ντροπή, την απελπισία και την αδυναμία του παιδιού ν’ αντιμετωπίσει την κατάσταση που βιώνει καθημερινά στο χώρο του σχολείου από κάποιο παιδί ή κάποια ομάδα παιδιών.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να σταθούν δίπλα του και η προσέγγισή του πρέπει να γίνει σ’ ένα κλίμα κατανόησης, ενεργητικής ακρόασης και αποδοχής
*Η Έρη Πιπεράκη είναι Κλινική Ψυχολόγος και Ειδική Παιδαγωγός κάτοχος Master of Science από το Northern Illinois University των Η.Π.Α.
Εξειδικευμένη στις ψυχολογικές δοκιμασίες, στη συμβουλευτική παιδιών, εφήβων και γονέων, στη διάγνωση και αντιμετώπιση αναπτυξιακών και μαθησιακών δυσκολιών, εργάζεται ως ψυχολόγος δημοτικού στα Εκπαιδευτήρια Δούκα και ως συντονίστρια του τμήματος ενισχυτικής διδασκαλίας στον ίδιο χώρο για παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στη μάθηση και στη συγκέντρωση.
Παράλληλα είναι υπεύθυνη του Κέντρου Αξιολόγησης και Αποκατάστασης Μαθησιακών και Αναπτυξιακών Δυσκολιών και ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Ψυχολογικής και Γνωστικής Αξιολόγησης (ΚΕ.ΨΥ.ΓΝΑ).
Είναι μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Μελέτης και Έρευνας Δυσκολιών Μάθησης, της Εταιρείας Ειδικών Παιδαγωγών Ελλάδος και της European Association of Psychological Assessment.
Ασχολείται με την εξατομικευμένη παρέμβαση σε παιδιά και εφήβους με μαθησιακές, αναπτυξιακές και συναισθηματικές δυσκολίες με στόχο την ενσωμάτωσή τους στο σχολικό και ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Συνεργάζεται με λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, ψυχιάτρους και επαγγελματίες ψυχικής υγείας για τη ολοκληρωμένη αξιολόγηση και παρέμβαση.
Έχει συμμετάσχει ως εισηγήτρια, σε ημερίδες και συνέδρια σχετικά με το χώρο της ψυχολογίας και της ειδικής αγωγής.
Έρη Πιπεράκη
Κλινική Ψυχολόγος – Ειδική Παιδαγωγός (B.A – M.SC)
Καλομενοπούλου 7, 154 51 Ν.Ψυχικό.
Τηλ/Φαξ: 210 6778110
e-mail: [email protected]
