υποσυνειδητο

Ο Οιδίποδας αποτελεί ένα από τα τραγικότερα πρόσωπα της μυθολογίας. Για τον πατέρα της ψυχανάλυσης όμως, τον Sigmund Freud (1856 – 1939), αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την σημαντικότερη θεωρητική πρωτοπορία του: τη σύλληψη και ανάπτυξη της ιδέας του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Βασιζόμενος στην πεποίθηση ότι η μυθολογία αποτελεί μια παγκόσμια συμβολική αναπαράσταση των απωθημένων του ανθρώπινου ασυνείδητου, σχετικά με τον Οιδίποδα είπε: “Αν η μοίρα του μας συγκινεί, είναι επειδή θα μπορούσε να ήταν και δική μας μοίρα, επειδή το μαντείο έχει επιτάξει πριν απο τη γέννησή μας την ίδια κατάρα για μας όπως γι’αυτόν. Για όλους μας ίσως η μοίρα έχει ορίσει να στρέψουμε την πρώτη σεξουαλική μας παρόρμηση προς την μητέρα, μας πείθουν γι’αυτό τα όνειρα μας.”

Πριν την ανάλυση του συμπλέγματος, είναι απαραίτητη μια διευκρίνιση στην θεωρία του Freud:

ο ψυχισμός αποτελείται από 3 όργανα, το Εγώ που είναι ο συνειδητός εαυτός, το Αυτό που αφορά το ασυνείδητο και το Υπερεγώ που είναι το όργανο ελέγχου των προηγούμενων δύο.

Στην ηλικία των 3 με 6 ετών λοιπόν, όπου ο ψυχισμός δεν έχει τμηθεί ακόμη αλλά βρίσκεται ενιαίος με την ύπαρξη μοναχά του Εγώ, το μικρό παιδί αρχίζει να αισθάνεται σεξουαλικές ενορμήσεις προς τον γονέα του αντίθετου φύλου. Το αγόρι λοιπόν επιθυμεί την μητέρα και το κορίτσι τον πατέρα. Φυσικά, η σεξουαλική αυτή επιθυμία όπως και η γενικότερη σεξουαλικότητα του νηπίου, δεν εκφράζονται με ενήλικους τρόπους καθώς δεν υπάρχει επίγνωση της γενετήσιας ορμής. Η ενόρμηση εκφράζεται με την γνωστή παιδική αναζήτηση της σωματικής επαφής π.χ. αγκαλιά, κράτημα χεριού, φιλί κλπ.

Σε συνδυασμό με την επιθυμία για τον έναν γονέα, δημιουργείται η ζήλια και ο ανταγωνισμός για τον άλλον.  Για το αγόρι, ο φόβος του ευνουχισμού από τον πατέρα (σε φαντασιακό επίπεδο φυσικά) θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για την επίλυση τελικά του συμπλέγματος με την αιμομικτική επιθυμία να υποχωρεί συνειδητά και να γίνεται η πρώτη ασυνείδητη ιδέα έχοντας ως αποτέλεσμα την δημιουργία του Αυτό. Αντίστοιχα δημιουργείται και το Υπερεγώ ώστε να ελέγχει και να λογοκρίνει το Εγώ με στόχο την μη- επαφή του με το Αυτό. Η συγκρουσιακή σχέση με τον πατέρα αποκαθίσταται μέσω της ταύτισης με αυτόν και κάπως έτσι θεωρείται ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα επιλύθηκε επιτυχώς. Αντίστοιχα για το μικρό κορίτσι η επιτυχούσα πορεία του συμπλέγματος είναι η επιθυμία για τον πατέρα, η ζήλια προς την μητέρα, η απογοήτευση που δεν έχει πέος και η ζήλια του φαλλού (επίσης σε φαντασιακό επίπεδο) και τέλος η ταύτιση μαζί της. Συχνά ένα στοιχείο αναγνώρισης της επίλυσης είναι η εμφάνιση της ντροπής στο μικρό παιδί, π.χ. για την γύμνια του.

H Stephanie Seymour με τους γιους της από φωτογράφιση στο Harper’s Bazar

Κι ενώ για πολλά χρόνια, η αιμομικτική επιθυμία παραμένει κρυμμένη και απρόσιτη στο ασυνείδητο, κάπου στην εφηβεία καταφέρνει να κάνει την παrουσία της αισθητή στο συνειδητό. Αυτό γίνεται – όπως αναφέρει ο ίδιος ο Freud στην παραπάνω δήλωση – μέσα από τα όνειρα. Κατά την διάρκεια της εφηβείας, αρχίζει να αναπτύσσεται η γενετήσια σεξουαλικότητα του ατόμου. Η μόνη εμπειρία σεξουαλικής επιθυμίας για το άτομο είναι όπως είδαμε ο γονέας του αντίθετου φύλου. Η εμπειρία αυτή αναβιώνεται και ο στόχος της είναι η τελική επίλυση του οιδιπόδειου συμπλέγματος με την απομάκρυνση του εφήβου από το κλειστό οικογενειακό περιβάλλον, την αναζήτηση νέων σεξουαλικών αντικειμένων και την εν γένει κοινωνικοποίησή του. Ο δρόμος για την επίλυση είναι η σύγκρουση με τους γονείς. Με βάση αυτό, στη ψυχανάλυση εξηγείται η επιθετικότητα των εφήβων απέναντι στο γονεϊκό σύστημα και αναλύεται η συγκρουσιακή σχέση ως απαραίτητη για την υγιή ανάπτυξη του ψυχισμού και της σεξουαλικότητας.

Τέλος, χρειάζεται μια αναφορά στις συνέπειες της μη επίλυσης του συμπλέγματος. Κατά τον μεγάλο ψυχαναλυτή, αυτές είναι κυρίως: η ανάπτυξη των νευρώσεων, η παιδοφιλία και η ομοφυλοφιλία. Την τελευταία εξήγησε μετέπειτα με την εισαγωγή του όρου “ολοκληρωμένος Οιδίποδας” όπου αναφέρεται στο αγόρι και την συνύπαρξη δύο μορφών εντός του: του “ορθού” Οιδίποδα και του “αντεστραμμένου”, όπου αντίστοιχα ο πρώτος επιθυμεί την μητέρα και ο δεύτερος προσκολλάται στον πατέρα. Ο καθένας αντιπροσωπεύει και την επιλογή τελικά της σεξουαλικής ταυτότητας καθώς ο πρώτος συνδέεται με την ετεροφυλοφιλία ενώ ο δεύτερος με την ομοφυλοφιλία.

Κλείνοντας παρατίθεται μεταφρασμένο το μεγάλο έργο του Σοφοκλή “Οιδίπους τύραννος”, καλή ανάγνωση.

Περισσότερες πληροφορίες για την Μαρία Μάρκου, πατήστε εδώ

Περισσότερα άρθρα από την ψυχολόγο μας, Μαρία Μάρκου:

–Η μοναξιά μετά το διαζύγιο, από τη Μαρία Μάρκου

–Καλοκαιρινές Διακοπές: μαζί ή χώρια;, από τη Μαρία Μάρκου
–Έρωτας : Χημικό cocktail ή απλά μεθυστικός;, από τη Μαρία Μάρκου