1907-2012

 

από την Ιωάννα Χαλάτση–αρχιτέκτων*

Δούλευε ασταμάτητα, μέχρι πριν τέσσερις μέρες. Η ακόρεστη διάθεση και η ανεξάντλητη θέληση που είχε για δημιουργικότητα, ήταν και ο λόγος που δεν έπαψε να ασχολείται ενεργά με την αρχιτεκτονική μέχρι την ηλικία των 104 ετών. Ο Oscar Niemeyer θεωρείται η σημαντικότερη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Βραζιλίας, και ένας από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες που γνωρίσαμε ποτέ.

Ο λόγος που ο Niemeyer αποφάσισε να ασχοληθεί με την αρχιτεκτονική, είναι ιδιαίτερα ανατρεπτικός. Βαθιά απογοητευμένος από την αρχιτεκτονική της πόλης στην οποία μεγάλωσε, το Rio de Janeiro της δεκαετίας του 1930, πήρε μια κρίσιμη απόφαση: αυτό που τόσο τον ενοχλεί, να το κάνει επάγγελμά του, προκειμένου να το αλλάξει.
Με τον Le Corbusier άρχισε να συνεργάζεται το 1936, έχοντας όμως ο καθένας τους τελείως διαφορετικό όραμα και φιλοσοφία σχεδιασμού. Η βασική αρχή του Niemeyer, ότι το κτίριο και το περιβάλλον του πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ένα σύνολο, ερχόταν σε σύγκρουση με τις απόψεις του Le Corbusier. Για τον Niemeyer, ο υψηλότερος στόχος ήταν η ομορφιά, και όχι η κυρίαρχη λειτουργικότητα του Le Corbusier ή η αυστηρότητα του Bauhaus, για το οποίο δεν έκρυψε ποτέ την αποστροφή του.
“Μισούσα το Bauhaus. Ήταν μια άσχημη στιγμή στην αρχιτεκτονική. Οι αρχιτέκτονες αυτοί δεν είχαν ταλέντο. Το μόνο που είχαν ήταν κανόνες. Ακόμη και για τα μαχαιροπίρουνα μπορούσαν να δημιουργήσουν κανόνες! Ο Πικάσο δεν θα αποδεχόταν ποτέ κανόνες. Ο κανόνας είναι το χειρότερο πράγμα. Σε κάνει να θέλεις να τον παραβιάσεις.”
Oscar Niemeyer

Μέσα σε ένα κλίμα αστείρευτου ορθολογισμού, ο Oscar Niemeyer τολμά στοιχεία που οι “στρατευμένοι” Μοντερνιστές αρνούνται δογματικά. Παραμερίζει τα αυστηρά γεωμετρικά σχήματα και επιτρέπει να εισέλθει στο αρχιτεκτονικό του σύμπαν μια εξαιρετικά ευέλικτη καμπυλότητα πλασμένη από οπλισμένο σκυρόδεμα: καμπύλες που αναπτύσσονται τρισδιάστατα, που ελίσσονται στον πραγματικό χώρο και βρίσκονται μονίμως σε ανοιχτό διάλογο με μια έκρηξη από ευθείες χαράξεις προς κάθε κατεύθυνση.

“Μου δόθηκαν κάποιες καλές ευκαιρίες. Ήμουν τυχερός που είχα την ευκαιρία να αλλάξω τα πράγματα. Η αρχιτεκτονική κρύβει πάντα μέσα της το στοιχείο της έκπληξης.”
Oscar Niemeyer
Το Ibirapuera Auditorium, που σχεδίασε τη δεκαετία του 1950, αλλά ολοκληρώθηκε το 2005, καταδεικνύει αυτή την αρχή της έκπληξης για την οποία μιλούσε ο Niemeyer . Μια λευκή τραπεζοειδής σφήνα που μέσα στη λιτότητά της κυριαρχείται από την έντονη κόκκινη φλόγα, η οποία συμβολίζει τη δύναμη του θεατρικού λόγου. Το κόκκινο και το λευκό εισέρχονται αναπάντεχα με τον ίδιο δυναμισμό και στον εσωτερικό χώρο, δημιουργώντας μια ελεύθερη, γλυπτική ροή που παρασύρει τον επισκέπτη.

Ήδη από το 1956, είχε αναγνωριστεί ως ο σημαντικότερος αρχιτέκτονας της Βραζιλίας. Μέσα στα επόμενα 4 χρόνια, θα “χαρίσει” στην Μπραζίλια μια σειρά από σημαντικά κτίρια, μεταξύ των οποίων και έναν σύγχρονο καθεδρικό ναό. Το 1965, με την άνοδο της δικτατορίας στη Βραζιλία, ο Niemeyer παίρνει την απόφαση να φύγει για το Παρίσι, όπου ανοίγει το νέο του γραφείο, και σχεδιάζει την Έδρα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Στόχος του ήταν να δημιουργήσει ένα πρότυπο σύγχρονης αρχιτεκτονικής για το Παρίσι. Ο ιδεαλισμός που απέπνεε η αρχιτεκτονική του, δεν έφυγε ποτέ. Επιλέγει να “μιλήσει” για ακόμη μια φορά μέσα από το έργο του, σχεδιάζοντας το θόλο του κτιρίου να μοιάζει σαν να “αναδύεται” από το έδαφος.

“Η αρχιτεκτονική ήταν για μένα ο τρόπος να εκφράσω τα ιδανικά μου: να είναι απλή, να δημιουργήσω έναν κόσμο ίσο για όλους και να μπορώ να κοιτάξω με αισιοδοξία τους ανθρώπους. Δεν θέλω τίποτα άλλο, παρά μόνο γενική ευτυχία. Γιατί είναι τόσο κακό;”
Oscar Niemeyer
Περισσότερο όμως από όλα, αυτό που κατόρθωσε ο Niemeyer ήταν να δημιουργήσει μια αρχιτεκτονική που αγαπήθηκε και θαυμάστηκε πολύ από τον απλό άνθρωπο. Κατάφερε να αγγίξει τόσο την ψυχή του όσο και τη φαντασία του και να του μιλήσει μέσα από τις δικές του εύπλαστες μορφές, να του αφηγηθεί τα δικά του “αρχιτεκτονικά παραμύθια”.

 

Κι έτσι, ο κόσμος άλλοτε μιλούσε για ένα σχεδιασμό γλυπτικό, για ένα έργο που μοιάζει με τρισδιάστατο πίνακα ζωγραφικής και για τις εντυπωσιακές ογκοπλαστικές ικανότητες του αρχιτέκτονα, με αφορμή την Serpentine Gallery στο Λονδίνο. Άλλοτε ανέφεραν ότι ένας ιπτάμενος δίσκος προσγειώθηκε στην είσοδο του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Niteroi.

Και άλλοτε, το βλέμμα τους πλημμύριζε με οπτικά ερεθίσματα, μόλις αντίκριζαν το συναρπαστικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής του στην Curitiba, με τις ελικοειδείς ράμπες και τη γλυπτική αρμονία των μορφών και των χρωμάτων. Αντικρίζοντας το Μουσείο Αρχιτεκτονικής, συντελείται μια ριζική αναστροφή: το ανθρώπινο μάτι κοιτάζει το μεγαλύτερο μάτι, το μεγάλο ουτοπικό μάτι της αρχιτεκτονικής, αυτό που κλείνει άπειρες εικόνες στον εσωτερικό του κόσμο, αυτό που συμβολίζει τη βαθύτατη, ουσιαστική και αληθινή ματιά του ανθρώπου που το δημιούργησε.

“Κι εδώ, λοιπόν, είναι αυτό που ήθελα να σας πω για την αρχιτεκτονική μου. Τη δημιούργησα με θάρρος και ιδεαλισμό, αλλά και με επίγνωση του γεγονότος ότι αυτό που είναι σημαντικό είναι η ζωή, οι φίλοι και το να προσπαθείς να κάνεις αυτόν το άδικο κόσμο ένα καλύτερο μέρος για να ζήσεις.”
Oscar Niemeyer

 

* Η Ιωάννα Χαλάτση είναι μέλος των pro.plus.ma arkitektones (www.arkitektones.eu)

Επίσης μπορείτε να κάνετε like στη σελίδα τους στο facebook http://www.facebook.com/pro.plus.ma.arkitektones?fref=ts