Η παραμυθού Σάσα Βούλγαρη είναι από τους πρώτους που ξεκίνησαν στην χώρα μας αυτό το επάγγελμα. Το βιογραφικό της είναι πλούσιο με πολύ σημαντικές συνεργασίες κι αυτό την καθιστά από τους πιο αξιόλογους στον χώρο της. Οι αφηγήσεις της έχουν μαγέψει σε πολλά μέρη ανθρώπους κάθε ηλικίας. Η έρευνα, ο πειραματισμός και η εξέλιξη αυτής της αγάπης που έγινε “επάγγελμα” , είναι οι στόχοι της για κάθε της δουλειά. Μας υποδέχεται στις αφηγήσεις της με περίτεχνα φορέματα, με μουσικά όργανα που παράγουν ήχους της φύσης και μας μεταφέρουν σε μία μυσταγωγική ατμόσφαιρα ενώ η φωνή της εναλλάσσεται αναπαριστώντας κάθε λογής ήρωα και χαρακτήρα. Οι παρουσιάσεις της είναι μία βιωματική εμπειρία και φεύγοντας από την “αφηγηματική της αγκαλιά” νιώθουμε όλοι το παιδί μέσα μας, ενώ εισπράττουμε μία θετική χροιά για την ζωή.
Φέτος την συναντάμε στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη και μας ξεναγεί στην Ελληνική Μυθολογία, σε Κοσμογονίες και Τιτανομαχίες, Θεοί και ήρωες που γνωρίζουμε αναδεικνύονται μέσα από τις αφηγήσεις της και με αφορμή αυτό μιλήσαμε μαζί της.
Νιόβη Αναζίκου: Πως επιλέγεις και εμπνέεσαι ένα διήγημα ή μία θεματική ενότητα παραμυθιών;
Σάσα Βούλγαρη: Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Οι πιο πρακτικοί είναι όταν μου αναθέτουν κάποια παραγγελία από τους πολιτιστικούς χώρους που συνεργάζομαι, οπότε εργάζομαι επάνω σε συγκεκριμένα θεματικά όρια όπως όταν έκανα προγράμματα για το Έτος Καβάφη, τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, ιστορίες από την Ινδία ή για συγκεκριμένα εκθέματα μουσείων όπως στο Κυκλαδικής, ή στο Λαϊκής Τέχνης, το Γουλανδρή κ.α. Όταν έρχεται η στιγμή να δομήσω το πρόγραμμα, μπορεί να το σχεδιάσω «με χαρτί και μολύβι» λεπτομερειακά, αλλά τελικά αυτό που μετρά είναι η διαίσθησή μου, η απόλαυση που μου προκαλούν οι ιστορίες όταν τις επεξεργάζομαι και το ένστικτό μου που είναι δυνατό και μεταμορφώνει το υλικό ακόμα κι όταν αρχικά δείχνει άχαρο. Υπάρχουν και οι «μαγικές στιγμές» όταν ένα αφήγημα ή μια ιδέα με “βαρούν κατακούτελα” και δεν ησυχάζω μέχρι να το «γεννήσω»! Η έμπνευση έρχεται από παντού: ένα τραγούδι, ένα απόσπασμα λογοτεχνικό, μια εικόνα, μια γενική διάθεση ή ιδέα που χρειάζεται «σώμα» όπως όταν έκανα ιστορίες για το νερό… ή το φεγγάρι…
Νιόβη Αναζίκου: Φέτος μας ταξιδεύεις με διηγήσεις από την ελληνική μυθολογία. Οι μύθοι για έναν λαό τι αντιπροσωπεύουν;
Σάσα Βούλγαρη: Οι μύθοι είναι πράγμα ιερό αφού αποτελούν ένα κομμάτι της θρησκευτικής ιστορίας των λαών. Όταν αφηγούμαι για την Αθηνά ή την Περσεφόνη, τον Άδη και τον Θησέα με πιάνει δέος σκεπτόμενη ότι κάποτε οι άνθρωποι έκαναν σ΄ αυτούς προσφορές όπως εμείς ανάβουμε κεράκι… Είναι ακόμα πιο συγκινητικό όταν αναλογίζομαι ότι πολλές πρακτικές της λατρείας τους έχουν ενσωματωθεί στον τρόπο που εμείς κάνουμε ορισμένες από τις δικές μας ορθόδοξες χριστιανικές τελετουργίες. Στον Ομηρικό Ύμνο στην Δήμητρα αναφέρεται ότι εκείνη όταν έχασε την Κόρη της περιφέρονταν εννέα ημέρες κρατώντας δάδες αναμμένες… κάτι σαν τα δικά μας εννιάμερα.
Νιόβη Αναζίκου: Έχεις παρουσιάσει την τέχνη σου σε διάφορα μέρη στην Ελλάδα και συμμετείχες σε πολλές εκδηλώσεις, ήταν κάποια που σε επηρέασε καλλιτεχνικά;
Σάσα Βούλγαρη: Υπήρχαν στάδια στην πορεία μου καθώς ωρίμαζα η ίδια σαν αφηγήτρια και ως άνθρωπος, που όντως με μεταμόρφωσαν. Ήταν όλα μαγικά αλλά αν ξεχώριζα, θα ανέφερα δύο προγράμματα για ενήλικο κοινό: το «Μοιρολόγι της Φώκιας» του Παπαδιαμάντη που δούλεψα φωνητικά με την αείμνηστη δασκάλα μου Μίρκα Γεμεντζάκη και την «Αμρίτα» που παρουσίασα στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης και δημιουργήθηκε ενώ η μητέρα μου πέθαινε από καρκίνο… «Μίλησα» για όλα αυτά μέσα από τις ιστορίες και το κατάλαβα έναν χρόνο μετά από τα λόγια μιας κυρίας: «με φέρανε τότε να σας ακούσω γιατί βίωνα μιαν απώλεια και το πρόγραμμά σας μιλούσε γι΄αυτό». Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα δούλεψα με τον μουσικό μου Σπύρο Παν με τον οποίο συνεργαζόμαστε αρκετά χρόνια και η μουσική του με επηρεάζει έτσι κι αλλιώς αφηγηματικά, γιατί δουλεύουμε το υλικό μας πολύ ενεργειακά: η μουσική και η αφήγηση γίνονται ένα… Δύσκολο να το περιγράψω.
Επίσης και η περσινή μου συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή, ήταν μια πολλαπλά καταπληκτική εμπειρία που μου άνοιξε διάπλατα και γενναιόδωρα πόρτες για τελείως διαφορετικές αφηγηματικές και σκηνοθετικές περιπλανήσεις.
Νιόβη Αναζίκου: Διαφέρει το κοινό από μέρος σε μέρος λόγω των τοπικών μύθων;
Σάσα Βούλγαρη: Κάποτε, στην αρχή της πορείας μου, πριν από είκοσι χρόνια και παραπάνω, έβλεπα πράγματι διαφορές στον τρόπο προσέγγισης της αφήγησης από το ακροατήριο παιδιών και ενηλίκων ανάλογα με την περιοχή και αν ήταν χωριό ή πόλη μεγάλη ή μικρή. Κάποιοι θυμόντουσαν ακόμα παλιές ιστορίες και τραγούδια και τα έλεγαν στους νεότερους, οπότε υπήρχε ένα τοπικό χρώμα και περισσότερη ουσιαστική διάδραση στις αφηγήσεις. Τα τελευταία χρόνια βλέπω μια ομοιομορφία που συχνά δεν μου αρέσει. Η ομοιομορφία αυτή όμως υπάρχει και στην αφήγηση όπως αναπτύχθηκε σαν «επαγγελματική Τέχνη» (συνειδητά βάζω εισαγωγικά) καθώς συχνά στηρίζεται στο «θεαθήναι» και σε μια κακή θεατρικότητα και λιγότερο στην πραγματική ουσία της προφορικής λογοτεχνίας που χρειάζεται γνώση και βασίζεται στην επικοινωνία.
Νιόβη Αναζίκου: Τι πιστεύεις ότι ξεκλειδώνουν οι “αφηγήσεις” στους μεγάλους και ποια ανάγκη εκπληρώνουν στα παιδιά;
Σάσα Βούλγαρη: Οι μεγάλοι ανακουφίζονται και ξαναβρίσκουν εκείνη την αραχνιασμένη γωνίτσα της χαμένης παιδικότητας. Χαίρονται την επικοινωνία και – τουλάχιστον στον δικό μου τρόπο αφήγησης – ότι συνυπάρχουν με τα παιδιά τους επί ίσης όροις χωρίς να καθοδηγούν εκείνοι αλλά η παραμυθού…
Για τα παιδιά είναι, κάθε παιδί και περίπτωση, αφού ο αυθορμητισμός τους υπάρχει ζωντανός ακόμα. Λένε πολλά και διάφορα για την παιδαγωγική, αισθητική, φιλοσοφική αξία του παραμυθιού, την γνωρίζω αυτή τη γλώσσα, ψυχολογία σπούδασα αλλά εκείνη τη στιγμή τη μαγική της αφήγησης εμένα δεν με «κόφτει» διόλου: το ζητούμενο είναι μόνον ένα! Να ταξιδέψουμε, να βουτήξουμε, να ευχαριστηθούμε την ιστορία όπως θα γεννηθεί επιτόπου. Γι΄ αυτό και βασίζομαι στον αυτοσχεδιασμό για να ακολουθώ τις ανάγκες τις στιγμής. Και για να μην παρεξηγηθώ: η σκληρή δουλειά γίνεται από πριν.
Νιόβη Αναζίκου: Στα παραμύθια όλα μοιάζουν να δικαιώνονται, νικώντας πάντα το καλό, είναι ένα κεντρικό μήνυμα ότι μπορούμε να γίνουμε “ήρωες” για την προσωπική μας ευτυχία;
Σάσα Βούλγαρη: Ακριβώς έτσι, όμως! Όλοι μαγευόμαστε με τα παραμύθια αλλά τα θεωρούμε παραμύθια. Σχεδόν κανένας μας δεν κάθεται να αναλογιστεί το πιο δυνατό τους μήνυμα: ότι παρακολουθούμε την ιστορία του ήρωα ή της ηρωίδας που δεν εγκατέλειψαν ποτέ, που αποφάσισαν ελεύθερα να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους και που γι΄ αυτό τελικά επέστρεψαν βοηθώντας πρώτα τον εαυτό τους και μετά όποιον βρέθηκε στο δρόμο τους. Το να τολμάς να είσαι ελεύθερος, άρα να κερδίσεις στο τέλος αυτό που σου αξίζει, σημαίνει ότι έχεις την συνείδηση και την κύρια ευθύνη για την μοίρα σου. Αλλά σε ποιόν από μας βολεύει αυτό ώστε να το παραδεχτεί; «Χρειάζεται Αρετή και Τόλμη η Ελευθερία!»
Νιόβη Αναζίκου: Τα παραμύθια έχουν συνήθως ηθικό δίδαγμα, πόσο συμβάλει το παραμύθι στην κοινωνικοποίηση και διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού;
Σάσα Βούλγαρη: Τα παραμύθια δεν έχουν κυρίως ηθικό δίδαγμα. Δεν συμβάλλουν σε απολύτως τίποτα όσον αφορά στη διαπαιδαγώγηση: όχι μόνα τους! Θέλω να πω ότι αν τα παραμύθια, τα οποία δεν σταμάτησαν ποτέ να λέγονται διαμόρφωναν καλύτερους ανθρώπους τότε η ανθρωπότητα δεν θα είχε το χάλι της το μαύρο. Δεν είναι λοιπόν τα παραμύθια αυτόνομες μονάδες καλού (άλλωστε το προφορικό υλικό είναι αχανές). Η χρήση που τους κάνουμε μπορεί να τα αναδείξει στην προσπάθεια να διαμορφώσουμε έναν παιδικό χαρακτήρα αφού από την κατασκευή τους εμπεριέχουν φιλοσοφία ζωής. Αλλά την προσωπικότητα του παιδιού την διαμορφώνουν μέσα από κάποια βασικά εγγενή χαρακτηριστικά του τύπου του, η στενή του οικογένεια, μετά το σχολείο και η ευρύτερη κοινωνία. Ας μην μασάμε εύκολες καραμελίτσες για την παντοδυναμία κάποιων πνευματικών υλικών. Έχω συναντήσει δυσλειτουργικούς ανθρώπους που είναι φοβεροί παραμυθάδες. Ε! Γιατί τα παραμύθια που λένε δεν τους άλλαξαν; Με το παράδειγμα της ζωής μας διδάσκουμε τις νεότερες γενιές και χωρίς αυτογνωσία τι να σου κάνουν και τα καημένα τα παραμύθια;
Όμως στο στόμα κάποιων λίγων ανθρώπων που έχουν εμβαθύνει στη ζωή, στην γνώση του εαυτού τους και στην Αγάπη, ναι μπορεί να γίνουν μαγικό υλικό βαθιάς επικοινωνίας και διδαχής.
Νιόβη Αναζίκου: Κάνεις σεμινάρια αφήγησης, ενώ ασχολείσαι με την ζωγραφική και το κολάζ, πυρήνας έμπνευσής αποτελεί το παραμύθι;
Σάσα Βούλγαρη: Τα πάντα γύρω από το παραμύθι, σα να κυλάει στο αίμα μου. Από τότε που μπορώ να θυμηθώ τον εαυτό μου, παντού και πάντα κατασκεύαζα ιστορίες. Ποτέ δεν θα τολμούσα να πω ότι «ασχολούμαι» με τη ζωγραφική και το κολάζ, γιατί ότι κάνω προέκυψε πρώτα από εσωτερική ανάγκη να εικονοποιήσω τις ιστορίες μου κι έπειτα εντελώς πρακτικά για να στολίζω τα προγράμματα, τα αφισσάκια μου, τα Δελτία Τύπου. Έλλειψη πόρων τα έφτιαχνα όλα μόνη μου μέχρι που αυτό έγινε πλέον το σήμα κατατεθέν μου. Και τώρα πια μου τα ζητάνε οι συνεργάτες μου. Από μια άλλη σκοπιά αυτές οι «χαζές» ζωγραφίτσες με βοηθάνε να εμβαθύνω στην αισθητική του υλικού μου, αφού κάθε φορά εμπνέομαι από το γενικότερο πνεύμα του κάθε προγράμματος.
Νιόβη Αναζίκου: Μίλησε μας γι αυτό που παρουσιάζεις φέτος…
Σάσα Βούλγαρη: Φέτος πλέω σε «νερά αχαρτογράφητα» αφού δοκιμάζω τις δυνάμεις μου στην Ελληνική Μυθολογία, με την οποία ασχολήθηκα μόνον αποσπασματικά γνωρίζοντας καλά πόσο δύσκολο πράγμα είναι από την άποψη της τεχνικής της αφήγησης. Διασταυρώνω πηγές που είναι αυστηρά επιστημονικές και δεν πληροφορούμαι από απλοποιημένα κείμενα για παιδιά, προσεγγίζοντας με σεβασμό τη βαρύτητα και το βάθος που έχουν αυτοί οι πανάρχαιοι μύθοι. Προσπαθώ να δημιουργώ αφηγήματα που να είναι σωστά σε σχέση με τις πηγές, συχνά συνδυάζοντας διαφορετικές παραλλαγές αλλά και να είναι οι ιστορίες μου γοητευτικές και κατάλληλες για παιδικά αυτιά αφού όπως ξέρουμε οι ελληνικοί μύθοι συχνά είναι άγριοι, με δύσκολα νοήματα, ενώ βρίθουν σεξουαλικών περιγραφών. Δεν θέλω όμως ούτε να αποσιωπήσω ούτε να «πετσοκόψω» τους μύθους. Γι΄αυτό και φέτος έχω βάλει όριο ηλικίας τα 5 χρόνια. Πάντως αισθάνομαι πανευτυχής καθώς μπαίνω σε έναν κόσμο πλούσιο και μαγικό που είμαι σίγουρη ότι θα με απασχολήσει για πάρα πολύ καιρό!
Info:
Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Πειραιώς 206, Αθήνα
Κάθε Κυριακή στις 12.30
Τιμές εισιτηρίων: 8 ευρώ, Ομαδικό (άνω των 10 ατόμων): 6 ευρώ
Πληροφορίες – κρατήσεις: Τηλ.: 210 3418550,www.mcf.gr
Ακολουθήστε την σελίδας της στο facebook
Διαβάστε περισσότερα για τη Νιόβη Αναζίκου