Οι ερωτικές σχέσεις αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της ενήλικης ζωής και μάλιστα η επιλογή ενός συντρόφου με τη συνεπαγόμενη δημιουργία οικογένειας μαζί του, τείνει να θεωρείται κοινωνική εκπλήρωση ή και επιτυχία.
Η σύναψη των ερωτικών σχέσεων αντιμετωπίζει ποικίλα και διάφορα προβλήματα σε αρκετές περιπτώσεις, στο παρόν άρθρο όμως θα ασχοληθούμε με αυτό που καλείται “φόβος της δέσμευσης”.
Ο φόβος αυτός αναφέρεται σε δύο διαφορετικές καταστάσεις: α) στην αποφυγή του ατόμου να δημιουργήσει μακροχρόνιες σχέσεις και β) στην άρνηση του ατόμου να προχωρήσει στον γάμο παρότι βρίσκεται σε μακροχρόνια σχέση. Και οι δύο καταστάσεις όμως έχουν κοινά τα αρνητικά συναισθήματα που απορρέουν από την εκάστοτε δυσκολία: μοναξιά, άγχος και ανησυχία.
Αιτίες
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ρίζες του εν λόγω φόβου, βρίσκονται στην παιδική ηλικία και σε πρώιμες τραυματικές καταστάσεις: εγκατάλειψη από έναν γονέα, διαζύγιο γονέων, υπερπροστατευτική – πνιγηρή γονεϊκή συμπεριφορά, καταπιεστική / ανελεύθερη σχέση μεταξύ των δύο γονέων κ.ά. Συχνά τα παρελθόντα τραύματα απωθούνται αντί να αντιμετωπίζονται, με αποτέλεσμα να ενεργοποιούνται υποσυνείδητα σε παρόμοιες καταστάσεις και έτσι το άτομο να συμπεριφέρεται αμυντικά, προστατεύοντας τον εαυτό του από τον προηγούμενο σχετικό πόνο. Για παράδειγμα, κάποιος που βίωσε ένα άσχημο γονεϊκό διαζύγιο μπορεί να αποφεύγει το γάμο εξαιτίας της επώδυνης εμπειρίας του από το οικογενειακό πλαίσιο και η άρνησή του να αφορά τον φόβο της επανάληψης του χωρισμού. Κι όπως υπογραμμίστηκε παραπάνω, αυτό να συμβαίνει υποσυνείδητα, δηλαδή χωρίς να έχει το άτομο επίγνωση του φόβου του πρότερου πόνου. Ακόμη, συμβαίνει πολλές φορές τα πρώιμα τραύματα να επαναλαμβάνονται τελικά και στην ενήλικη ζωή επαληθεύοντας έτσι τις φοβίες του ατόμου. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που την εγκατέλειψε ως παιδί ο πατέρας, έχει σοβαρές πιθανότητες να επιλέξει έναν σύντροφο που επίσης θα την εγκαταλείψει, αναβιώνοντας έτσι την προδοσία και την ρήξη της εμπιστοσύνης.
Επίσης σημαντική αιτία μπορεί να είναι οι διάφορες σεξιστικές προκαταλήψεις ή συμπεριφορές που αναπτύσσονται στο οικογενειακό περιβάλλον: “μην εμπιστεύεσαι τις γυναίκες / τους άνδρες”, “όλες οι γυναίκες είναι ίδιες / όλοι οι άνδρες είναι ίδιοι”, κ.ά. Τέτοιου τύπου στερεότυπα μπορεί να οδηγήσουν το άτομο στο να αναπτύξει φοβικές συμπεριφορές απέναντι στο αντίθετο φύλο με αποτέλεσμα την δυσκολία σύναψης μιας ολοκληρωμένης και υγιούς συναισθηματικά σχέσης.
Πέρα των παραπάνω αιτιών που φαίνεται να αφορούν την επίδραση της οικογενειακής εμπειρίας, υπάρχουν κι άλλες αιτίες, πιο προσωπικές. Μία από αυτές, είναι η αμφισβήτηση του ατόμου για την επιλογή του και η αποφυγή του να συνεχίσει την εκάστοτε σχέση ή να κάνει το επόμενο βήμα, καθώς έχει την αίσθηση ότι μπορεί να κάνει καλύτερη επιλογή ή ότι θα βαρεθεί στο μέλλον την συγκεκριμένη. Αν αυτό έχει να κάνει με πραγματικές επιθυμίες και ανάγκες που δεν καλύπτονται, τότε το άτομο θα κάνει πολύ καλά να αναζητήσει αυτό που πραγματικά θέλει. Τα πράγματα αλλάζουν όμως όταν πρόκειται για μια αόριστη αίσθηση που τον κυνηγά πάντα και με όλους τους συντρόφους, με αποτέλεσμα να ψάχνει να βρει τα αρνητικά χαρακτηριστικά του άλλου ώστε να εστιάσει στις ατέλειες και να δικαιολογήσει την απόρριψη. Η συγκεκριμένη κατάσταση μοιάζει με φαύλο κύκλο που ταλανίζει το άτομο με μια αυξανόμενη απογοήτευση. Στην περίπτωση δε, όπου τα ελαττώματα του άλλου δεν επαρκούν για να χωρίσουν, τότε το άτομο μένει σε μία σχέση αποφεύγοντας μια θετική αλληλεπίδραση, επιμένοντας σε ένα καχύποπτο κυνηγητό αναζήτησης των ατελειών. Συχνά, αυτή η κατάσταση συνδέεται με μια γενικότερη δυσκολία λήψης αποφάσεων.
Μία τελευταία αιτία είναι ο φόβος του ατόμου ότι μέσω της δέσμευσης θα χάσει την αυτονομία του και τον προσωπικό του χώρο και χρόνο για αγαπημένες δραστηριότητες. Με λίγα λόγια, φοβάται ότι θα χάσει την ελευθερία του. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι αναγκαίο να συμβεί, καθώς η υγεία μιας σχέσης ορίζεται από την αυτονομία των δύο εμπλεκόμενων και την αίσθηση ελευθερίας που εμπνέουν, όχι καταπίεσης. Είναι πιθανό τούτη η διαστρέβλωση της αντίληψης της σχέσης ως εγκλωβισμό, να οφείλεται σε κάποια εμπειρία εξαρτητικής σχέσης, παιδική ή ενήλικη.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό που χτίζεται μέσω της μακροχρόνιας σχέσης είναι η συντροφικότητα. Και ακριβώς αυτή είναι που ορίζει επισήμως κοινωνικά και ο γάμος. Επίσημα ή ανεπίσημα, δεν παύει να αποτελεί επιθυμία και ανάγκη της πλειονότητας των ανθρώπων. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που η επιτυχία μιας σχέσης (με κριτήρια επιτυχίας τον χρόνο διάρκειας και την ικανοποίηση που δίνει) να αποτελεί ένα μέσο της προσωπικής εξέλιξης του ατόμου (ή αντίστροφα, στασιμότητας όταν η σχέση είναι κακή ή επιβλαβής). Οι αιτίες μιας τέτοιας αδυναμίας ή δυσκολίας δέσμευσης είναι, όπως είδαμε, κυρίως ψυχολογικές. Ένα χρήσιμο εργαλείο για την διερεύνησή τους και την αποκατάσταση της δυσκολίας, μπορεί να είναι η ψυχοθεραπεία.
Μια καλή ερώτηση στην οποία όμως πρέπει πρώτα να απαντήσει το άτομο, είναι αν ο φόβος του αφορά ένα συγκεκριμένο άτομο ή όχι. Αν η απάντηση είναι θετική, καλό είναι να σκεφτείς κατά πόσο βρίσκεις κατάλληλο τον σύντροφό σου. Αν πάλι η απάντηση είναι αρνητική, τότε ψάξε να βρεις τις εσωτερικά εμπόδια που δεν σε αφήνουν να αφεθείς σε μία σχέση και ξεπέρασέ τα. Επιπλέον, ένα ακόμη αξιόλογο εργαλείο, στην περίπτωση που υφίσταται ήδη μία σχέση, είναι η επικοινωνία κατά την οποία η μία πλευρά έχει να δείξει εμπιστοσύνη και να εξηγήσει τον φόβο της και η άλλη πλευρά να τον κατανοήσει χωρίς να ρίξει ευθύνες ή να το πάρει προσωπικά αλλά μαζί να συνδιαμορφώσουν τη συντροφικότητα μέσα από την αποδοχή του άλλου και την αλληλοϋποστήριξη.
Τέλος, είναι σημαντικό να αποσαφηνισθεί ότι γίνεται λόγος για φόβο της δέσμευσης όταν το άτομο αντιλαμβάνεται ότι αποζητάει την συντροφικότητα που απορρέει από την δέσμευση και παρά την επιθυμία του δεν καταφέρνει να την αναπτύξει, με αποτέλεσμα να αισθάνεται όπως αναφέραμε έντονη μοναξιά, άγχος, ανησυχία, απογοήτευση. Δεν γίνεται λόγος για τον εν λόγω φόβο στις περιπτώσεις όπου το άτομο έχει επιλέξει κι αποφασίσει πως δεν υπάρχει χώρος για την ερωτική συντροφικότητα στον τρόπο ζωής του, οπότε αρέσκεται στη μοναξιά και του αρκεί η σαρκική επαφή χωρίς να βασανίζεται από τα προηγούμενα αρνητικά συναισθήματα.
